شخصیت میکی موس پس از ۹۵ سال جزئی از اموال عمومی می‌شود

«دن اونیل» 53 سال جلوتر از زمان خودش بود. او در سال 1971 یک حمله ضدفرهنگی به فرنچایز میکی موس کرد. در کامیک بوک زیرزمینی‌اش به نام Air Pirates Funnies این موش دوست‌داشتنی یعنی میکی موس به قاچاق مواد مشغول است و حتی در این کامیک بوک مسائل جنسی را مشاهده می‌کنیم. همانطور که خود اونیل می‌خواست، دیزنی از او بخاطر تخلف در رعایت قانون کپی‌رایت شکایت کرد. اونیل اعتقاد داشت که اثر او در واقع یک پارودی قانونی است، اما پس از هشت سال دادگاه‌ رفتن حکمی به او داده شد که توانایی پرداختش را نداشت. برای اینکه به زندان نیفتد او توافق کرد که هیچ‌گاه دیگر شخصیت میکی موس را طراحی نکند.

اونیل در سال ۸۱ در یک مصاحبه تلفنی از خانه‌اش در نوادا سیتی کالیفرنیا گفت: «هنوز انجام این کار برای من تخلف محسوب می‌شود، اگر یک نقاشی از میکی موس بکشم باید به دیزنی ۱۹۰ هزار دلار جریمه به علاوه ۱۰ هزار دلار هزینه‌های حقوقی پرداخت کنم و حتی باید یک سال را در زندان سپری کنم.»

مطلب پیشنهادی:۸ انیمیشن محبوب دیزنی که بهترین درس زندگی را می‌دهنداز تجربه چیزهای جدید، تا مسئولیت‌پذیری

میکی موس و مینی در یکم ژانویه سال ۲۰۲۴ جزئی از اموال عمومی خواهند شد. از آن زمان به بعد دیزنی کپی‌رایتی انحصاری را برروی نسخه‌های اولیه شخصیت‌ها نخواهد داشت. طراحان زیرزمینی، فیلم‌سازان، رمان‌نویسان، آهنگ‌نویسان و غیره آزاد خواهند بود تا هرکاری که دوست دارند با این شخصیت‌ها بکنند. میکی موس برای زمان‌های طولانی به نمادی برای درگیری‌های حق تکثیر تبدیل شده بود. جدای از تاثیر عملی‌اش، انقضای کپی‌رایت آن ۹۵ سال پس از پخش اولین فیلم کوتاهش با نام «کشتی بخار ویلی» (Steamboat Willie) یک اتفاق و ره‌شمار مهم تلقی می‌شود.

«جنیفر جنکینز»، کارگردان مرکزی دوک برای مطالعه دامنه عمومی، در این باره می‌گوید: «‌این یک اتفاق بزرگ در تاریخ است و شاهد تولید هیجان فراوانی برای جامعه کپی‌رایت توسطش هستیم. بالاخره این اتفاق دارد می‌افتد.» هر سال در یکم ژانویه جنکینز روز دامنه عمومی را جشن می‌گیرد و در پی آن فهرستی بلندبالا از کار‌هایی که دیگر قانون حق تکثیر ندارند و هنرمندان می‌توانند به بازطراحی و ترکیب کردن آن آثار بپردازند منتشر می‌کند. فهرست امسال شامل شخصیت «تیگر» از وینی پو نیز می‌شود که مانند میکی موس اولین حضورش در سال ۱۹۲۸ بود. بقیه آثار از این سال شامل «عاشق بانو چترلی»، «در جبهه غرب خبری نیست» و «فیلم بردار» از باستر کیتون می‌شوند.

این جشن‌گرفتن‌ها تقریبا جدید هستند و بیست سال از زمانی که کنگره در سال ۱۹۹۸ قواعد کپی‌رایت را افزایش داد گذشت و هیچ اثری وارد دامنه عمومی نشد. آثار دوباره در سال ۲۰۱۹ شروع به از دست دادن محافظت حق‌ تکثیر خود شدند و از آن زمان آثاری چون «گتسبی بزرگ»، «راپسودی آبی» و «وینی پو» وارد دامنه عمومی شده‌اند. اقتباس‌های اخیر از این کار‌های نام برده شده می‌توانند نشان دهند که چه چیزی در انتظار فرنچایز میکی موس است. جنکینز در این باره گفته که اضافه کردن زامبی به آثار یک کار محبوب برای انجام دادن است. «مردگان گتسبی بزرگ» در دوم ژانویه ۲۰۲۱ ناگهان در آمازون ظاهر شد و پس از آن نیز شاهد «گتسبی بزرگ و زامبی‌ها» بودیم.

ناگفته نماند که فیلم «وینی پو: خون و عسل» (Winnie the Pooh: Blood and Honey) هم تولید شد و منجر به ایجاد چندین فهرست منقدانه بدترین فیلم‌های سال ۲۰۲۳ شد. این فیلم که در ماه فوریه توسط کمپانی Fathom Events منتشر شد بخاطر ارزش شوکه‌ کننده‌اش مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت، اما تا به امروز تنها ۵ میلیون دلار به شکل جهانی فروخته است.

«لارنس لسیگ» یک پروفسور حقوق در هاروارد است که در مورد مسائل کپی‌رایت نوشته و از آن‌ قوانین به شکل گسترده‌ای حمایت کرده است. او در این باره می‌گوید: «طیف گسترده‌ای از مردم به خیلی از کار‌ها دست می‌زنند. این چیزی است که مردم در هالیوود روی آن تمرکز نکرده‌اند. بسیاری از مردم وجود دارند که به عشق خلاقیت دست به خلق‌کردن می‌زنند.»

مطلب پیشنهادی:۱۰ انیمیشنی که در ۲۰۲۳، بیست و سه ساله می شوندنوستالژی‌های دوست‌داشتنی

لسیگ ممکن است مانند هر کس دیگه‌ای برای قرادادن میکی موس در مرکز بحث کپی‌رایت مسئول باشد. او برجسته‌ترین منتقد تمدید این ۲۰ سال بود و بدون آن تمدید دیزنی حق تکثیرش را برروی شخصیت میکی در سال ۲۰۰۴ از دست می‌داد. لسیگ این قانون را «عمل محافظت از میکی موس» نامید. او به یاد ندارد که خودش این جمله را ساخته یا از کس دیگر قرضش گرفته است، اما از آن زیاد استفاده کرده و این جمله عبارت مرسومی شده است.

دیزنی مطمئناً‌ در این قانون‌گزاری لابی کرده است، اما برخی بر این باورند که نقش این پدیده در قانون‌گزاری اغراق شده و خاطرنشان می‌کنند که بسیاری از دارندگان کپی‌رایت — از قبیل ‌آهنگ‌نویسان و دارایی جرج گرشوین — نیز به این کار دامن زده‌اند. «زوی روسن» در این باره می‌گوید: «شهرت مهیب دیزنی همیشه کمی اغراق شده و آن‌ها به یک لولوخورخوره مناسب تبدیل شده‌اند. این موضوع از لحاظ بحث عمومی و پس از تصویب قانون تنها در مورد میکی موس بود.» روسن یک پروفسور حقوق در دانشگاه ایلینویز جنوبی است، او اظهار می‌کند که لابی کردن دیزنی یک عامل اصلی نبوده است.

لسیگ با این تمدید ۲۰ ساله تا رسیدن موضوع به دیوان عالی جنگید. او استدلال کرد که کنگره ممکن است همچنان به تمدید کپی‌رایت‌ها ادامه دهد و منجر به خنثی‌شدن حکم قانون اساسی مبنی بر محدود بودن حق تکثیر برای یک زمان محدود شود. او ۷ – ۲ شکست خورد، اما این مباحثه کمک کرد که جنبش سازمان Creative Commons (به معنی مشترکات خلاقانه) پیش رفته و از مزایای فرهنگ بازسازی و خلق دوباره قدردانی شود.

لسیگ در این باره گفت: «این جنبش نیاز مردم برای ایجاد تعادل را بیدار کرد. در ابتدای این مبارزه، شاهد یک درگیری بین دزدان و دارندگان اموال بودیم. در پایان این دوره مردم متوجه شدند که قضیه موضوعات بیشتری را مانند آموزش و دسترسی به دانش شامل می‌شود.» زمانی که کمی از این تمدید گذشت و به سال ۲۰۱۰ رسیدیم برخی پیش‌بینی کردند که دیزنی و بقیه دارندگان کپی‌رایت سعی در انجام دوباره این کار خواهند داشت، اما این عمل هیچ‌گاه تحقق نیافت. برخی نیز استدلال کردند که دارندگان کپی‌رایت متوجه شده‌اند که یک تمدید دیگر موجی از اعتراض‌ها را به همراه خواهد داشت، پس برای همین اقدامی نکرده‌اند. بالاخره مشخص شد که میکی موس واقعاً به دست اموال عمومی خواهد افتاد.

لسیگ گفت: «بسیار قابل توجه و معنادار است. بیایید امیدوار باشیم که این پدیده شروع یک فصل جدید را آغاز کند.» لسیگ به پشتیبانی از این اصلاحات ادامه می‌دهد، اصلاحاتی که منجر به آزادی تعداد زیادی خروجی فرهنگی که خارج از دسترس هستند می‌شود. دلیلی که برخی از آن‌ها غیرقابل دسترس هستند بخاطر این است که یا ارزش تجاری ندارند یا اینکه نمی‌توان مالکیتشان را تعیین کرد. لسیگ همچنین در این باره می‌گوید: «بزرگ‌ترین ضعف در قانون کپی‌رایت این موضوع است که نمی‌توان مالک برخی از چیز‌ها را مشخص کرد و با ناکار‌آمد‌ترین سیستم مالکیتی شناخته‌شده در تاریخ طرف هستیم.»

مطلب پیشنهادی:داستان اصلی سفید برفی چه بود؟قربانی یک سیب زهرآگین

با همه این‌ها دیزنی همچنان بعد از یکم ژانویه ۲۰۲۴ راه‌هایی برای محافظت از فرنچایز میکی موس دارد. دیزنی برای چندین سال پس از این حق تکثیر نسخه‌های مدرن‌تر این شخصیت را نگه خواهد داشت و همینطور گفته شده است که از علامت تجاری‌اش دفاع خواهد کرد، در نتیجه کار سازنده‌ها و خالقان محدود خواهد شد. «جاستین هیوز» می‌گوید: «این خیلی نسبت به وینی پو متفاوت است. زمانی که وینی پو به اموال عمومی وارد شد شما ساخت اثری چون وینی پو: خون و عسل را مشاهده کردید.» جاستین هیوز پروفسوری در دانشکده حقوق لویولا است که در زمینه مالکیت معنوی تخصص دارد.

طبق استدلال او مجال و دامنه عمل کمتری در مورد میکی موس وجود دارد، چرا که با یک علامت تجاری بسیار قوی طرف هستیم. در سال ۲۰۰۷ استودیوی انیمیشن‌سازی والت دیزنی یک کلیپ را از انیمیشن کوتاه کشتی بخار ویلی به عنوان لوگوی خود اقتباس کرد که طبق آن ادعای خودش را از یکی از قدیمی‌ترین نسخه‌های میکی قوی‌تر کرد. هیوز در این رابطه می‌گوید: «یک سری استفاده‌های قانونی از دامنه عمومی خواهد شد، اما مردم باید بسیار مواظب باشند که یک ادعای تجاری مشروع را توسط دیزنی نسبت به خود ایجاد نکنند.»

با این حال جنکینز این ایده را رد می‌کند، ایده‌ای که مبنی بر آن دیزنی می‌تواند از قانون علامت تجاری برای متوقف کردن اعمال خلاقانه استفاده کند. علامت‌های تجاری برای این ساخته شده‌اند تا از برند‌ها محافظت کنند. طبق گفته جنکینز تا زمانی که هنرمندان کار‌های خود را به عنوان اثر دیزنی جا نزنند مشکلی در رابطه با علامت تجاری پیش نخواهد آمد. برای مثال او همچنین اضافه کرد: «نروید و محصولاتی را به اسم دیزنی بفروشید.» براساس گفته روسن حتی ممکن است که به یک دادخواهی برای حل کردن قضیه نیاز باشد. او می‌گوید: «بالاخره یک نفر ممکن است چیزی را خلق کند که در پی آن شاهد شکایت دیزنی باشیم. این قضیه اجتناب‌ناپذیر است.»

شهرت دیزنی برای اجرای قانون کپی‌رایت به دهه‌ها پیش برمی‌گردد یا دست کم به دوران کمیک بوک Air Pirates مربوط می‌شود. این قضیه براساس دو حادثه در سال ۱۹۸۹ ثابت شده است. اول دیزنی از آکادمی جوایز اسکار برای به تصویرکشیدن غیرمجاز سفیدبرفی شکایت کرد. پس از آن تقاضا کرد تا نقاشی‌های شخصیت‌های دیزنی از دیوار‌های سه مرکز مراقب‌های روزانه در هالاندیل کالیفرنیا حذف شوند. اما در سال‌های اخیر شکایت‌های‌ کمپانی دیزنی در خصوص کپی‌رایت کمی کاهش یافته است. پرونده های دادگاه فدرال نشان می دهد که دیزنی نسبت به 20 سال پیش پرونده‌های حقوق کپی‌رایت و شکایت‌های مربوط به علائم تجاری بسیار کمتری را ثبت می کند.

امروزه استودیو‌های مختلف بیشتر به دزدی‌های آنلاین اهمیت می‌دهند، سرقت‌هایی که در دادگاه علیه‌شان مبارزه نمی‌کنند. بجایش استودیو‌ها طبق «قانون کپی‌رایت هزاره دیجیتال» (DMCA) میلیون‌ها هشدار حذف را به پلتفرم‌های آنلاین ارسال می‌کنند. دارندگان حق تکثیر خیلی دوست داشتند که پروسه سرکو‌ب‌کردن سرقت‌‌ها راحت‌تر بود. طبق گفته روسن تمرکز آن‌ها بیشتر روی این قضیه است و خواهان این هستند که کنگره این سیستم را بجای افزایش قوانین کپی‌رایت اصلاح کند. روسن نیز گفته که این کار اولویت بیشتری دارد.

فیلم کوتاه کشتی بخار ویلی بیشتر از یک دهه است که در یوتوب و به شکل رایگان در دسترس عموم است. پس دیزنی پس از استفاده مجدد دیگران از آن چیز زیادی برای از دست دادن ندارد. همچنین فرنچایز میکی موس بدون ارتکاب کاری غیر مجاز لذت و هیجانی برای طراحان پارودی ندارد.

«باب لوین» نویسنده «دزدان و موش: جنگ دیزنی علیه ضد فرهنگ»‌ در این باره می‌گوید: بنده شک دارم که طراحان جایگزین معاصر لذت زیادی از طنزآمیز کردن شخصیت میکی ببرند. به علاوه اونیل گفته که او به این دلیل میکی را مورد هدف طراحی‌های خود قرار داد تا موش را با والت دیزنی و سیاست‌های محافظه‌کارانه‌اش و همچنین رئیس جمهور، ریچارد نیکسون، مرتبط کند. برای دیگران این اثر نشان‌دهنده مصرف‌گرایی، امپریالیسم فرهنگی و حس نوستالژی بچگی است. پس از یکم ژانویه ۲۰۲۴ او آزاد است تا دوباره به طراحی شخصیت میکی موس بپردازد. بد نیست به این حرف اونیل نیز اشاره کنیم: «ما برای همیشه درگیر میکی موس شده‌ایم. او متعلق به همه است.»

مطلب پیشنهادی:۱۰ تا از عجیب‌ترین جزئیات‌ در انیمیشن‌های کلاسیک دیزنیجزئیاتی که غیر منطقی به نظر می‌آیند!