دسترسی عموم مردم به صورت متساوی به نظام قضایی جهت دادخواهی و ثبت شکایات و دادخواست‌های حقوقی، کیفری و اداری یکی از اولین اصولی است که تعریف کننده عدالت قضایی است.
به همین سبب نیز همواره امکان ثبت دادخواست یا شکایت برای کلیه شهروندان مهیا بوده است.
اما آنچه که در طول زمان دستخوش تغییر شده است، اولا نحوه دسترسی به این امکانات و ثانیا تدوین و توسعه امکانات قابل ارائه به شهروندان با توجه به نوین‌ترین رویکردهای حقوقی است.
به همین سبب پس از گسترش استفاده از خدمات آنلاین که تقریبا همه جوانب زندگی اجتماعی را به خود پیوند داده است، کاملا طبیعی می‌نمود که خدمات قضایی نیز به بستر آنلاین راه پیدا کنند.
این موضوع به ویژه از زمان فراگیری کرونا و تغییر بستر ارائه خدمات به وضعیت آنلاین ناگزیر می‌نمود.
به همین سبب و نیز در راستای افزایش شفافیت و کاربری نظام قضایی، دولت الکترونیک در یکی از شاخه‌های خود، امکانات ثبت شکایات، پیگیری شکایات، ثبت اسناد و ادله و لوایح و نیز دریافت نتایج را فراهم ساخته است.
خدمات این شاخه از آنجا که اثرات مهمی بر کلیه اطراف درگیر در موضوع به جای می‌گذارد، طبیعتا باید به نحوی نظام‌مندی میشد که از هویت شخص اطمینان به دست آید.
همچنین یکی دیگر از نکات مهم در استفاده از خدمات آنلاین به موضوع حفظ حریم شخصی و امنیت اطلاعات باز میگردد. در نتیجه یکی دیگر از نکات باید به دسترسی قابل اعتماد به اطلاعات و حفظ اطلاعات مادامی که کاربر نیاز دارد اختصاص می‌یافت.
به هر نحو مجموعه سامانه‌های مرتبطی که نظام قضایی به همراهی ثبت احوال و اسناد کشور و نیز برخی دیگر از سازمان‌های مربوطه معرفی نمودند، مجموع این نکات یاد شده را در خود گرد آورده است.
با توجه به توضیحی که داده شد، در ادامه به نحوه عملکرد خدمات آنلاین سیستم قضایی پرداخته خواهد شد.
اولین نکته آن که استفاده از خدمات آنلاین قضایی مشروط است به اینکه کاربر هویت سنجی شده باشد. این امر به کمک سامانه ثنا صورت می‌پذیرد.
در واقع هر شهروند با ثبت نام در سامانه ثنا، یک رمز اختصاصی و یک رمز موقت دریافت می‌کند. استفاده از رمزهای دوگانه، ورود به حساب‌های کاربری را برای آن شهروند و تنها وی امکان‌پذیر می‌سازد.
توضیح آن که در سامانه ثنا نه تنها تصویر شخص با تصویر موجود در بانک اطلاعاتی همخوانی داده می‌شود، بلکه لزوما باید خط موبایل به نام همان شهروند باشد. این شماره تلفن وسیله ارتباطی فی‌مابین و نیز محلی است که رمز دوم در هر بار ورود به حساب‌های کاربری به شهروند ارسال میگردد.
البته که دریافت رمز موقت دوم، در گرو آن است که کاربر رمز اول را به همراه نام کاربری وارد نموده باشد.
اما صرف اجازه دسترسی به خدمات کفایت نمی‌کند. در واقع سامانه ثبت شکایات و دادخواست و در کل سامانه ارتباطی با قوه قضایی، به نحوی تدوین شده است که چند دسته کاربر مختلف امکان دسترسی به آن را داشته باشند.
گروه اول وکلای دادگستری هستند. وکلای دادگستری این امکان را دارند که از پرتال اختصاصی خود به سامانه مربوطه که در آدرس https://adliran.ir/ قابل دسترس است، برای شخص خود و یا موکلین خود مستقیم پرونده جدید گشوده و ثبت دادخواست یا شکایت جدید داشته باشند و یا نسبت به پرونده‌های موجود اقدام جدیدی را ترتیب دهند.
گروه دوم از کاربران شهروندان هستند. یعنی مجموعه اشخاص حقیقی یا حقوقی که سمت وکالت دادگستری را ندارند و قصد دارند که از خدمات الکترونیک قضایی استفاده نمایند.
برای این گروه پرتال اختصاصی تعبیه نشده است. به عبارت دیگر برای آن که شخص غیر وکیل بتواند از خدمات الکترونیک قضایی راسا استفاده نماید، باید از یک واسطه استفاده نماید.
واسطه یاد شده عبارت است از دفاتر خدمات قضایی.
دفاتر خدمات قضایی که شعبات متعدد در کلیه شهرها و استان‌های کشور دارد، از تعدادی کارشناس تشکیل شده است. وظیفه این کارشناسان آن است که واسطه بین شهروند و خدمات الکترونیک قضایی باشند.
نحوه عملکرد در دفاتر پیشخوان خدمات دولت اینگونه است که هر شخص پس از آن که در سامانه ثنا ثبت نام نمود، می‌تواند درخواست خود را اعم از ثبت شکایت، ثبت دادخواست، ثبت لایحه یا مدارک و کلیه امور مربوط به دعاوی را به یکی از دفاتر مذکور اعلام نماید.
کارشناسان حاضر در دفاتر یاد شده، پس از احراز هویت شخص و با استفاده از اطلاعات حساب کاربری ایشان، خدمات مورد نیاز و مورد درخواست را به وی ارائه می‌نمایند.
در اینجا باید اشاره شود که در حال حاضر تقریبا دریافت حضوری انواع اسناد و مدارک اعم از شکایت، دادخواست یا لوایح از شهروندان صورت نمی‌پذیرد.
در واقع با توجه به اهمیتی که متمرکز کردن اطلاعات و پرونده‌ها و قابلیت پیگیری و نظارت با خود به همراه آورده است، مسیر دریافت و ورود اطلاعات نیز به شیوه مشخصی متمرکز شده است که همان روش آنلاین و استفاده از خدمات قضایی آنلاین است.
نکته دیگری که باید اشاره کرد عبارت است از روش پیگیری و دریافت نتایج احتمالی.
در واقع با وجودی که شهروندان برای ارتباط گرفتن با قوه قضایی احتیاج به یک واسطه دارند، اما قوه قضاییه مستقیما با شهروندان ارتباط می‌گیرد.
توضیح آن که در حالت اول، یعنی زمانی که ارسال اطلاعات از طرف شهروند صورت می‌گیرد، نامبرده ناگزیر است از اینکه از خدمات وکیل آنلاین و یا کارشناسان دفاتر خدمات قضایی استفاده نماید.
اما برعکس، در حالت دوم، یعنی زمانی که اطلاعات از طرف قوه قضاییه به شهروند ارائه میگردد، مستقیما به حساب کاربری نامبرده در سامانه ابلاغات صورت می‌پذیرد.
پس همانطور که مشاهده می‌شود یک سامانه همکار دیگر نیز وجود دارد.
این سامانه که به عنوان سامانه ابلاغات قضایی شناخته می‌شود، خدمات خود را به کلیه شهروندانی که در سامانه ثنا ثبت نام کرده باشند ارائه می‌نماید. خدمات این سامانه، همانگونه که از نام آن پیداست، عبارت است از ابلاغ اوراق قضایی.
اوراق قضایی که توسط دادگا‌ه‌های حقوقی و کیفری، در هر یک از مراحل رسیدگی ابلاغ میگردد، اعم از آن که دستورهای ابتدایی یا رای نهایی باشد، تماما در سامانه ابلاغات قضایی در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد.
این سامانه همچنین ورود کاربر و مشاهده ابلاغات را نیز اعلام می‌کند در نتیجه کاملا به دست می‌آید که آیا ابلاغات توسط نامبرده مشاهده شده است یا خیر.
کاربرد دیگر از این سامانه زمانی است که علیه شخص دعوای کیفری یا حقوقی طرح شده باشد. مادامی که وی حساب کاربری ثنا داشته باشد، امکان ابلاغ اوراق به صورت الکترونیکی فراهم بوده و اس‌ام‌اس اعلام ابلاغ جدید نیز به وی ارسال میگردد.
در نهایت و به عنوان جمع‌بندی باشد اشاره شود که استفاده از خدمات قضایی الکترونیک، در ابتدا با سامانه ثنا پیوند خورده است، سپس ارتباط با نظام قضایی از طرف شهروندان به طریق واسطه‌ای و به کمک وکیل دادگستری یا دفاتر خدمات قضایی صورت می‌پذیرد و در نهایت دریافت اوراق از سیستم قضایی، توسط سامانه ابلاغات قضایی، تا آخرین رای ادامه می‌یابد.
source