نقد فیلم Fighter | یک فیلم هندی شعاری

تقریباً هر کسی که سینما را جدی‌تر دنبال کند می‌داند که این رسانه ابزاری صرفاً هنری نیست و می‌توان از آن استفاده‌های جهت‌دار نیز کرد؛ منظورم این است می‌توان آثاری ساخت که برای ترویج پیام‌های ملی، سیاسی و اجتماعی استفاده شوند. حتی اگر چنین چیزی مسئله نباشد، باز هم اکثر فیلم‌ها به عنوان یک منبع درآمد ساخته می‌شوند و هدف اصلی از تبلیغات و سپس اکران گسترده آن‌ها، حداکثری کردن سود مالی است. مهم نیست که هالیوود بود باشد، بالیوود یا سینمای اروپا یا هر کشور دیگری، محرک‌های زیادی در شکل‌گیری نهایی فیلم‌ها و محتوای داخل آن‌ها نقش دارند که نمی‌توان آن‌ها را هنری در نظر گرفت.

فیلم Fighter، اثری از سینمای بالیوود، فیلمی کاملاً جهت‌دار و شعاری در ستایش ملت هندوستان است و یک نمونه‌ی بسیار خوب برای نشان دادن اینکه عوامل سیاسی و اقتصادی در شکل دادن به فیلم‌های سینمایی، بسیار پررنگ هستند. با این حال، قبل از بررسی کلی آن بگذارید نگاهی داشته باشیم به روند ساخت و دست‌اندرکارانی که در آفرینش آن شرکت داشته‌اند.

ایده‌ی ساخت Fighter، به سال 2019 و زمانی برمی‌گردد که سیدهارت اناند (Siddharth Anand) در حال کار بر روی فیلم War بود؛ فیلمی اکشن درباره‌ی گروه‌های جاسوسی هندی. این کارگردان هنگام ساختن این فیلم، فیلمی را متصور شد که صحنه‌های اکشن و تعقیب، این بار با جت‌ها و جنگند‌ه‌های هوایی در آن صورت می‌گیرد. همین ایده باعث شکل‌گیری پروژه‌ی Fighter شد. ستاره‌ی این فیلم، هریتیک روشن انتخاب شد؛ کسی که در پروژه‌ی War هم نقش اصلی را برعهده داشت و با اناند همکاری کرده بود.

این فیلم در سال 2021 معرفی شد و علاوه بر روشن، بازیگران مشهور و گران قیمتی چون دیپیکا پادوکونه (Deepika Padukone) و آنیل کاپور (Anil Kapoor) به عنوان ستارگان آن معرفی شدند. به دلیل محدودیت‌های بوجود آمده بخاطر شیوع ویروس کرونا، ساخت Fighter با تأخیر روبرو شد و مشکلات زیادی در ابتدا برای آن بوجود آمد. در نوامبر 2022، فیلم‌برداری در مکان‌هایی چون بمبئی، جامو و کشمیر، حیدر آباد و آسام انجام گرفت. در ساخت آن، از نیروهای هوایی واقعی هندوستان کمک گرفته شد، چرا که این فیلم عملاً درباره‌ی ستایش تلاش‌های این نیروها در اتفاقات مرزی کشور هند می‌باشد و ارجاعاتی به اتفاقاتی چون درگیری‌های مرزی هند و پاکستان در سال 2019 دارد؛ اتفاقاتی نظیر حمله هوایی بالاکوت در همین سال و همچنین حمله 2019 پولواما.

Fighter، در ابتدا قرار بود که در سپتامبر 2023 اکران شود اما به دلیل مشکلاتی در تولید، با تأخیر مواجه شد و سپس تاریخ اکران آن به 25 ژانویه 2024 موکول شد، روزی که برای هندی‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است و مصادف با روز جمهوری هند می‌باشد.

فیلمی برای بزرگداشت نیروی هوایی هندوستان

همانطور که گفته شد، عوامل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی از محرک‌های مهم صنعت سینما هستند و هر ساله آثار زیادی ساخته می‌شود که پیامی جهت‌دار در خود دارند؛ Fighter چنین فیلمی است! این فیلم پیش از هر چیزی بزرگداشت تلاش‌های نیروی هوایی کشور هند در مرز پاکستان است.

در واقع داستان از آنجایی آغاز می‌شود که یک گروه تروریستی به رهبری شخصی به نام اظهر اختر (با بازی Rishabh Sawhney) قصد دارند پایگاه نیروهای هوایی هند در سرینگر را مورد حمله قرار بدهند. یکی از فرماندهان نیروی هوایی به نام رکش جِی سینگ (Rakesh Jay Singh) که راکی خطاب می‌شود، مسئولیت گردآوری گروهی از هوانوردان ممتاز را بر عهده دارد تا در مقابل این خطر بایستد. این گروه شامل افراد خبره‌ای چون شمشیر پتانیا با بازی هریتیک روشن، مینال راتهور با بازی دیپیکا پادوکونه، سارتاج گیل، بشیر خان و سوکدیپ سینگ می‌شود و بطور کلی «ایر دراگونز» (اژدهایان آسمان) نام دارد. در طول فیلم شاهد پستی بلندی‌هایی هستیم که این گروه چه در روابط شخصی خود و چه در وظایف نظامی‌شان با آن روبرو می‌شوند.

تقابل‌های هوایی گروه‌های تروریستی در مرز پاکستان با ایر دراگونز، محرک اصلی داستان است؛ تروریست‌های جهادی ابتدا باعث اختلال و انفجار رژه‌ی نیروهای زمینی هندی می‌شوند، سپس نیروی هوایی هند یکی از مقرهای آن‌ها را بمباران می‌کند و این پروسه‌ی انتقام‌گیری چندین بار تکرار می‌شود. همه چیز در Fighter حامل یک پیام مشخص است: «زنده باد هندوستان» و «مرگ بر تروریسم»!

غرور ملی، پروپاگاندا و ناسیونالیسم هندی

قبل از اینکه مقداری عمیق‌تر به مسئله‌ی میهن‌پرستی بپردازیم، بهتر است خاطر نشان کرد که به عنوان یک مخاطب بی‌طرف، هیچ‌کدام از جناحین معرفی شده در فیلم بر رویکرد نویسنده نسبت به فیلم اثر نداشته‌اند. البته که هیچکس جنایات تروریست‌های افراطی را توجیه نمی‌کند یا بالعکس شعارهای ناسیونالیستی سبب غلیان احساسات نمی‌شود! با این وجود، فیلم Fighter تماماً در همین باره است و اصلاً نمی‌توان به بررسی آن پرداخت بدون اینکه این مسائل را هم در طول متن بررسی کرد.

در این فیلم، مرزهای کشور هند توسط تروریست‌ها مورد تجاوز قرار می‌گیرد، نیروهای هندی در عملیات‌های تروریستی از دنیا می‌روند، قضایای سیاسی و نظامی که در دنیای واقعی رخ داده‌اند در اینجا تا حد زیادی دراماتیزه می‌شوند. یک عبارت را بارها در طول فیلم خواهید شنید: «زنده باد هند»! همه چیز برای مفهوم ملیت صورت می‌پذیرد؛ اگر یک بیننده‌ی تیز بین باشید، مطمئناً خواهید پرسید که آیا فیلم Fighter، در پیام ذاتی خود تفاوتی با دیگر آثار ملی‌گرا دارد؟ فیلم‌هایی که کاملاً جهت‌دار هستند و تا حد زیادی واقعیت را به نفع یک ایده‌آل (در اینجا ملت هند) تغییر می‌دهند؟

این پدیده بخشی از پروپاگاندا می‌باشد؛ خیلی ساده بگوییم، دولت‌هایی که قدرت را در دست دارند از رسانه‌هایی مثل سینما استفاده‌ی ابزاری می‌کنند تا پیام‌های سیاسی را در بین عوام ترویج بدهند. یکی از این پیام‌‌ها و مفاهیم، عشق به وطن یا غرور ملی است که در آن از احساسات فرد سواستفاده می‌شود. همین پدیده را به خوبی می‌توان در فیلم‌های نظامی ساخته شده در هالیوود نیز دید؛ آثاری که گل سرسبدشان احتمالاً «نجات سرباز رایان» و «لیست شیندلر» باشد.

قهرمان گرایی یا هیروییسم (Heroism)، جنبه‌ی مهم دیگری از داستان است؛ فیلم Fighter از سویی تلاش زیادی می‌کند تا اعمال سربازان نیروی هوایی را اعمالی قهرمان‌گرایانه نشان بدهد و از سویی اعمال دشمنانشان را شیطانی منعکس کند (البته باز هم باید اشاره کرد که مشخصاً اعمال تروریستی قابل دفاع نیستند)؛ همین سبب شده تا داستان این فیلم از قاعده‌های سنتیِ روایت داستان که در آن شخصیت‌ها کاملاً سیاه یا سفید هستند، پیروی کند و در آن هیچ ردی از شخصیت‌های به اصطلاح دایره‌وار (Round) نباشد. شخصیت شمشیر پاتانیا، با بازی هریتیک روشن در مرکزیت داستان قرار دارد و تلاش زیادی انجام شده تا این سلبریتی هندی، نجات‌بخش کشور هند هم باشد. البته او شخصیتی بی‌نقص ندارد و مانند خیلی دیگر از قهرمان‌ها یک ویژگی خاص سبب می‌شود تا نمایی انسانی‌تر از شخصیت پتی بدست بیاوریم؛ او به‌دلیل بلندپروازی‌های خود در امر هوانوردی و اعتماد به نفس زیادی، موجب می‌شود دو تا از عزیزترین و ماهرترین اعضای تیم ایر دراگونز جان خود را در طول عملیات‌های مرزی از دست بدهند. احساس گناه، سقوط و وظیفه مفاهیمی می‌باشند که شخصیت شمشیر پتانیا با آن‌ها باید روبرو شود؛ از این طریق سعی شده تا شکلی عمیق‌تر به داستان داده شود، اما در مقایسه با دیگر آثار سینمایی عمیق، واقعاً همه‌چیز در رشد شخصیت پتی سطحی بنظر می‌رسد.

بطور کلی، داستان فیلم Fighter مفاهیمی متعصبانه مثل ملیت و قهرمان‌های ملی را در بطن خود جای داده است که تنها باید یک هندی وطن‌پرست باشید تا بتوانید با آن احساس هم‌ذات پنداری بکنید، در غیر آن صورت خیلی از این مفاهیم پوچ و شعاری به‌نظر می‌رسند.

روحیه‌ی هندی

احساس می‌کنم اگر بخواهیم برای هندی‌ها هویتی مجزا متصور بشویم، باید جایی خارج از منازعات سیاسی و اجتماعی به دنبال آن‌ باشیم؛ مثلاً در فیلم Fighter، یک بیننده‌ی خارجی، بجای اینکه هویت هندی‌ها را از طریق درگیری‌های نیروهای هوایی و شعار «زنده باد هند» بجوید، در نمایش‌های موسیقی توسط سلبریتی‌ها، شوخی‌های همیشه حاضر و قصه‌های عاشقانه‌ی فرعی پیدا می‌کند. نکته‌ی مثبت این فیلم نیز در همین‌جا نهفته است، هر گاه که با صحنه‌هایی فرعی و خارج از جریان اصلی داستان روبرو هستیم با هندی‌ها و روحیه‌ی این مردم بیشتر آشنا می‌شویم. سکانس‌های رقص و موسیقی، شوخی‌ها و عاشقانه‌ی بین پتی و مینی خیلی بهتر از شعارهای سیاسی و اجتماعی که این فیلم آنقدر در تقلاست تا به بیننده انتقال کند، می‌توانند مردم روحیه‌ی این ملت را به نمایش بگذارند.

خوشبختانه هر زمان که در طول فیلم شاهد نبردهای هوایی یا برنامه‌ها و توطئه‌های تروریست‌ها نیستیم، به سراغ سکانس‌هایی فرعی‌تر می‌رویم که در آن‌ها همه‌ چیز مفرح به‌نظر می‌رسد و دیگر خبری از لحن جدی و شعاری فیلم نیست. بازیگرانی چون هریتیک روشن، دیپیکا پادوکونه و آنیل کاپور در همین سکانس‌هاست که ارزش سلبریتی بودن در بالیوود را به نمایش می‌گذارند و همیشه در رأس اجراهای موسیقی هستند. البته که یکی دوتا سکانس اجرا نیز وجود دارد که با داستان فیلم مرتبط هستند و به شکلی دیگر سعی در چرب کردن مفهوم میهن پرستی برای بیننده دارند! با این حال، به‌نظر نویسنده یکی از نکات مثبت فیلم‌های هندی در سکانس‌های اجرای موسیقی و رقص آن نهفته است.

نبرد جنگنده‌ها

جذابیت بصری فیلم Fighter بر صحنه‌های اکشنی استوار است که در مرکزیت آن‌ها جنگنده‌های نیروی هوایی قرار دارند؛ چندین عملیات در طول فیلم به نمایش گذاشته می‌شود و پیش از انجام آن‌ها مقدمه‌چینی‌های نسبتاً جامعی هم وجود دارد که کلیت این عملیات‌ها را شرح می‌دهد. اگر انصاف را رعایت کنیم، جلوه‌های بصری و روایتِ سینمایی سریعی که در این سکانس‌ها مشاهده می‌کنیم، نقطه قوت فیلم هستند. با این حال سایه‌ی شعارهای ناسیونالیستی بر کلیت فیلم چنان سنگینی می‌کند که نمی‌توان جزئی از آن را خارج از چنین پیام‌هایی در نظر گرفت.

سیدهارت اناند، فیلم‌های اکشن نظامی دیگری را هم کارگردانی کرده است و چنین تجربه‌ای مسلماً به کمک او آمده تا فیلم Fighter هم از این نظر در سطح بالایی قرار داشته باشد. جذابیت بصری این فیلم تنها به صحنه‌های نبرد ختم نمی‌شود و در طول آن شاهد نماهایی فوق‌العاده جذاب از مناظر طبیعی جامو و کشمیر هستیم که عمدتاً کوهستان هستند.

ناگفتنی نماند که موسیقی‌های ساخته شده توسط ویشل شکار (Vishal Shekhar) شنیدنی هستند و ترکیب آن‌ها با صحنه‌های رقص و نماهای جذاب از مهمانی‌ها، از دیگر نقاط قوت فیلم Fighter هستند. مشخصاً سابقه‌ی همکاری او و کارگردان فیلم، به هماهنگی هر چه بیشتر موسیقی و تصویر منجر شده است.

جمع بندی

بطور کلی اگر به دنبال گذراندن وقت خود با یک فیلم اکشن هندی هستید که درون‌مایه‌های نظامی دارد، Fighter می‌تواند گزینه‌ی خوبی باشد؛ با این حال، باید خودتان را برای پیام‌هایی بسیار شعاری درباره‌ی وطن‌پرستی، دفاع از میهن، غرور ملی و… آماده کنید که برای یک بیننده خارجی احتمالاً توخالی بنظر برسند. همچنین باید اشاره کرد که چاشنی رقص، ساز، آواز و شوخی‌های مخصوص فیلم‌های دور از نظر نمانده و می‌توانند یک سرگرمی سالم برای هر نوع بیننده‌ای باشند.

امتیاز: 5 از 10