۱۰ فیلم تماشایی که مضامین پوچ‌گرایانه دارند

فلسفه‌ی پوچ‌گرایی یا نهیلیسم، به رویکردی اطلاق می‌شود که در آن فرد تمامی کدهای اخلاقی و ارزش‌ها را بدون معنای واقعی تلقی می‌کند و باور دارد هیچ‌چیزی در زندگی هدف واقعی ندارد. در طی سال یکی دو قرن گذشته، این فلسفه در آثار ادبی متفاوت مثل کارهای داستایفسکی، آلبر کامو، فرانتز کافکا، ژان پل سارتر و دیگر نویسنده‌های پوچ‌گرا پیاده سازی شد و سپس به سینما نیز راه پیدا کرد.

فلسفه‌ی پوچ‌گرایی بسیار چالش برانگیز است و آن را می‌توان یکی از پر مباحثه‌ترین موضوعات فلسفه در دوران مدرن دانست. در اینجا سعی خواهیم کرد نگاهی داشته باشیم به برترین آثاری که توانسته‌اند مفاهیم پوچ‌گرایانه را در بطن خود جای بدهند. با وجود اینکه دیدگاه‌ها درباره‌ی تعریف کلی آن متغیر است و با مفهومی سوبژکتیو روبرو هستیم، با این حال می‌توانیم دست بر روی آثاری در سینما بگذاریم که به نحوی خواسته‌اند معناهای زندگی بشری را با ایده‌های خود به چالش بکشند.

10. Salò, or the 120 Days of Sodom

فیلم Salò, or the 120 Days of Sodom به کارگردانیِ کارگردان خبره‌ی ایتالیایی یعنی پیر پائولو پازولینی را می‌توان یکی از آزار دهنده‌ترین فیلم‌های ساخته شده تلقی کرد! این فیلم در دوران جنگ جهانی دوم روایت می‌شود و اقتباسی نسبی از رمانِ مارکی دو ساد (Marquis De Sade) نویسنده‌ی بدنام فرانسوی است. فیلم بر محوریت چهار فاشیست می‌چرخد که جمهوری فاشیستی سالو را تشکیل داده‌اند و در آنجا نه پسر و دختر نوجوان را زندانی کرده‌اند تا سوژه‌ی شکنجه‌های روحی، ذهنی و جنسی، این افراد قرار بگیرند!

این فیلم سه هفته پس از قتل مرموزِ پازولینی اکران شد و به دلیل صحنه‌های آزار دهنده و در بر داشتن محتوای رادیکال سیاسی، در ایتالیا و بسیاری از کشورها خیلی زود ممنوع شد (هر چند که سال بعد در آمریکا انتشار یافت). فیلم سالو با نشان دادن مفاهیمی مثل فساد سیاسی، مصرف‌گرایی، تمامیت‌خواهی و سادیسم (که برگرفته از نام نویسنده‌ی رمانِ اقتباس شده‌ی فیلم است: مارکی دو ساد) سعی بر نشان دادن اوضاعی دارد که بر ایتالیای فاشیستی حاکم بود. در هسته‌ی صحنه‌های خشونت‌بار آن می‌توان پوچ‌گرایی بسیار عمیقی یافت که در زیرلایه‌ی چنین دوران تاریخی تاریکی جریان داشت.

9. Funny Games

میشل هانکه کارگردان مشهور اتریشی می‌باشد که آثاری به یاد ماندنی و بسیار عمیق از خود بجا گذاشته است. او در فیلم Funny Games که مضامین ترسناک و روانشناختی دارد به دو دوستِ مالیخولیایی به نام‌های پائول و پیتر می‌پردازد. این دو به یک ماموریت در خانه‌ای در کنار دریا می‌روند و داستان در آنجا جریان دارد. آن‌ها، اعضای ساکن در خانه را زندانی می‌کنند و سپس با یک سری شکنجه، تحقیر و سواستفاده، آن‌ها را وارد یک پروسه‌ی کابوس‌وار می‌کنند! در یکی از سکانس‌های به یادماندنی، در این فیلم دیوار چهارم شکسته می‌شود و به شکلی واقعاً ترسناک و عجیب، شخصیت‌ها با بیننده ارتباط برقرار می‌کنند.

در فیلم Funny Games، فاصله‌ی واقعیت و خیال تا حد زیادی محو می‌شود. این فیلم مسلماً برای بنندگان جوان‌تر مناسب نمی‌باشد؛ چرا که مثل فیلم سالو (البته نه تا آن حد) شاهد صحنه‌هایی هستیم که هضم آن ‌ها راحت نیست؛ غارت، شکنجه و ترس، به وفور در این فیلم یافت می‌شود. Funny Games با به چالش کشیدن کدهای اخلاقی رایج و معرفی کردن مفاهیمی که در تناقض با آن‌ها هستند، تمام آن چیزی می‌باشد که از یک فیلمِ تاریک سادیستی و پوچ‌گرایانه می‌توان انتظار داشت. با وجود چنین مسائلی، نمی‌توان آن را جذاب ندانست!

8. American Psycho

فیلم American Psycho به کارگردانی مری هَرون (Marry Harron) توانست خیلی زود به جایگاهی تثبیت شده دست یابد؛ یک گروه طرفداری عظیم پیرامون آن شکل گرفت و اکران آن توانست به رشدی حدود 34 میلیون دلار دست یابد که با توجه به بودجه‌ی 7 میلیونیِ فیلم، واقعاً قابل ستایش است. کریستین بیل نیز در یکی از نقش‌های به یاد ماندنی‌اش حضور یافته؛ در این فیلم، او یک سرمایه‌گذار اهل نیویورک می‌باشد که زندگی مخفیانه‌ای به عنوان یک قاتل سریالی را نیز همزمان به جلو می‌برد.

مری هرون با اقتباس از رمانِ برت ایستون الیس (Bret Easton Ellis) توانسته فیلمی در ژانر استهزا بیافریند که در فرهنگ عام بسیار پر سر و صدا بود. با این حال، زمانی که عمیقاً به American Psycho می‌نگریم با اثری پر محتوا روبرو می‌شویم که سعی دارد نظام کاپیتالیستی را به تیغ انتقاد بکشد. شخصیتِ اصلی فیلم که یک روانی خودشیفته می‌باشد، دریچه‌ای باز می‌کند تا به درون پوچ‌گرایی مدرن بنگریم و ارتباط آن با دنیای سرمایه‌داری را درک کنیم. پاتریک بیت (Patrick Bate)، با زندگیِ بدون اخلاق و رویکرد نهیلستی خود نسبت به زندگی توانسته یکی از شخصیت‌های ماندگار سینما طی دو سه دهه اخیر را به وجود بیاورد.

7. Melancholia

تمامی فیلم‌های لارس فون تریه (Lars Von Trier) را می‌توان در این لیست جای داد؛ با این حال، Melancholia، اثری می‌باشد که مولفه‌های پوچ‌گرایانه در آن بیشتر از بقیه به چشم می‌خورد. در این فیلم به مضمون وضعیت بشر پرداخته شده و در کنار آن به روانِ انسان‌ها نیز گریزی می‌زنیم. بازیگرانی چون کریستن دانست و شارلوت گینزبورگ در این فیلم نقش آفرینی کرده‌اند و از طریق آن‌ها سفری خواهیم داشت به ذهن دو خواهر که باید با اتمام دنیا روبرو بشوند؛ البته رویکرد و جهان‌بینی آن دو کاملاً با یک‌دیگر متفاوت است.

Melancholia، دومین قسمت از سه‌ گانه‌ی ناپیوسته‌ی «افسردگی» (Depression Trilogy)، می‌باشد؛ دو قسمت دیگر این سه گانه را Anti-Christ و Nymphomaniac تشکیل می‌دهند. این فیلم را می‌توان یکی از بهترین آثار درباره‌ی بیماری‌های ذهنی، پوچی و افسردگی دانست.

6. Naked

در فیلم Naked، به کارگردانی مایک لی (Mike Leigh)، شاهد بازیگری استادانه دیوید تولیس (David Thwlis) هستیم؛ او در نقش شخصیتی ظاهر شده که با دست خودش یک جهنم برای خودش بوجود می‌آورد! در این فیلم یک شبه روشنفکر به نام جانی خشم خود را طی ماجراجویی شبانه بر سر غریبه‌ها در خیابان‌های لندن خالی می‌کند. در طی این ماجراجویی، شاهد بروز رفتارهای وحشیانه و سودجویانه‌ای هستیم که جنبه‌ای تاریک از بشر را به نمایش می‌گذارند. فیلم Naked تا حد زیادی خصم‌آلود و پوچ‌گرایانه است که احتمالاً به مذاق دنبال کنندگان فلسفه‌ی پوچ‌گرایی خوش بیاید؛ چرا که علاوه بر پختگیِ محتوا، از نویسندگی بسیار خوبی بهره می‌برد و به راحتی می‌تواند ذهن را درباره‌ی مسائلی چون از خود بیگانگی و زن-ستیزی، درگیر کند.

5. No Country for Old Men

فیلم No Country for Old Men به کارگردانی برادران کوئن یکی از تحسین شده‌ترین فیلم‌های قرن ۲۱ میلادی می‌باشد و خیلی وقت‌ها به عنوان بهترین اثر این دو برادر در نظر گرفته می‌شود. داستان این فیلم بر اساس رمان کورمک مک‌کارتی می‌باشد که در سال 2005 عرضه شد و درباره مردی می‌باشد که بطور اتفاقی پولی به باد آورده در یک صحنه‌ی جرم پیدا می‌کند. هر چند، زمانی که چیگور (با بازی خاویر باردم) به دنبال رد آن پول می‌رود، همه‌چیز شکلی ترسناک و پر از تعلیق به خود می‌گیرد.

همه چیز در این فیلم در بالاترین سطح خود قرار دارد؛ از فیلم‌نامه تا بازی بازیگران تا صحنه‌پردازی‌ها. به لطف چنین کیفیت بالایی No Country for Old Men، در سال انتشارش توانست عنوان بهترین فیلم جوایز آکادمی اسکار را هم به دست بیاورد. درون‌مایه‌ی کلی فیلم درباره‌ی آمریکای مدرن می‌باشد و مثل دیگر آثار برادران کوئن رویکردی پوچ‌گرایانه نسبت به زندگی و اتفاقات دنیای مدرن دارد؛ این رویکرد نهیلیستی را می‌توان در شخصیت روانی باردم جویا شد که مثل نقل و نبات آدم می‌کشد. این خون‌ریزی‌ها گاهی به‌قدری بی‌تفاوت و مسخره به‌نظر می‌رسند که نمی‌توان چیزی جز پوچی در زیرلایه‌ی آن‌ها یافت.

4. There Will Be Blood

زمانی که نام بازیگری چون دنیل دی-لوییس به میان می‌آید، نمی‌توان چیزی جز یک نمایش استادانه انتظار داشت. عملکرد او در فیلم There Will Be Blood را می‌توان در یک کلام بی‌نقص قلمداد کرد. در این فیلم، پائول توماس اندرسن (Paul Thomas Anderson) به خوبی توانسته رمان Oil! به قلم اپتون سینکلر (Upton Sinclair) را به روی صحنه‌ی سینما بیاورد. داستان حول محور مردی در اوایل قرن بیستم می‌گردد که در تلاش است با زدن چاه‌های نفت به ثروت برسد و در این اثنا رابطه‌ی پر فراز و نشیب‌اش با پسرخوانده‌اش را دنبال می‌کنیم.

این فیلم یکی از شاهکارهای سینما در قرن بیستم می‌باشد و به خوبی توانسته مفاهیمی چون بلندپروازی و حرص را در زیرلایه‌های داستان خود به تصویر بکشد. ثروت جویی و فسادی که در پی دارد، ما را به عمق سیاهی و تباهی انسان‌ها می‌کشاند، جایی که چیزی جز ایده‌های پوچ‌گرایانه نمی‌توان یافت. دنیل دی-لوییس در مرکز There Will Be Blood به خوبی می‌درخشد.

3. The Big Lebowski

دومین فیلمی که در این لیست به کارگردانی برادران کوئن معرفی می‌کنیم، The Big Lebowski می‌باشد؛ این دو برادر به خوبی می‌توانند در فیلم‌های خود مضامین پوچ‌گرایانه را با سبک مخصوص خود به نمایش بکشند. در این فیلم نیز، شخصیتی ملقب به دود (the Dude) را دنبال می‌کنیم که به دلیل نام مشابه با یک میلیونر اشتباه گرفته می‌شود و وارد ماجراهایی می‌شود که مربوط به دنیای خلاف و زیرزمینی شهر لس‌آنجلس است. همسرِ آن میلیونر پول زیادی به افرادی خطرناک بدهکار است و اوضاع واقعاً برای دود بهم می‌ریزد!

در این فیلم که مورد علاقه‌ی طرفداران می‌باشد و با گذر زمان ذره‌ای از ارزشش کاسته نمی‌شود، برادران کوئن به خوبی توانسته‌اند مضامین پوچ‌گرایانه را در لا به لای فیلم جا بدهند. حتی برای مدتی فلسفه‌ی نیمه-مذهبی در فرهنگ عام به شکلی استهزا آمیز جریان یافت که دودیسم (Dudeism) نام داشت و برگرفته از فیلم The Big Lebowski بود. این فیلم به خوبی می‌تواند در این لیست جا خوش کند، چرا که با وجود خنده‌دار بودن، همه چیز در آن پوچ و بی‌دلیل اتفاق می‌افتد.

2. Woman in the Dunes

کیوکو کیشیدا (Kyoko Kishida) در فیلم Woman in the Dunes، در نقش زنی بیوه ظاهر شده است که به تنهایی در انتهای یک گودال شنی زندگی می‌کند. در این فیلم که توسط هیروشی تشیگاهارا (Hiroshi Teshigahara) کارگردانی شده است، یک حشره شناس هم حضور دارد که در کنار آن زن بیوه گیر می‌‌افتد. در طول داستان، آن‌ها به دنبال راهی برای نجات خود می‌روند.

این فیلم که برگرفته از رمان کوبو آبه (Kobo Abe) با همین نام است، یک از بهترین آثار ژاپنی می‌باشد که با مضمون پوچ‌گرایی می‌توان پیدا کرد. همه چیز در Woman in the Dunes، شاعرانه، نفس‌گیر و سمبلیک است و به خوبی از خود بیگانگی انسان مدرن به تصویر کشیده شده.

این فیلم در سال انتشار خود توانست برای جوایز بهترین فیلم خارجی و بهترین فیلم سال جوایز آکادمی اسکار نیز نامزد بشود و همواره جایگاهی ثابت در میان برترین آثار دهه 60 میلادی سینمای جهان داشته است.

1. Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb

اصلاً جای تعجبی ندارد که فیلم Dr. Strangelove را در صدر این لیست پیدا کنیم. این فیلم کمدی جنگی درباره‌ی ژنرالی آمریکایی است که توسط پیتر سلرز (Peter Sellers) ایفای نقش شده؛ او دستور می‌دهد که بر اتحاد جماهیر شوروی بمباران صورت بگیرد که نتیجتاً منجر به هولوکاست هسته‌ای می‌شود. اکثر زمان فیلم در یک اتاق کوچک متشکل از سیاست‌مداران و ژنرال‌های جنگی می‌گذرد که سعی دارند از این اتفاق جلوگیری کنند.

این فیلمِ کوبریک یکی از آیرونیک‌ترین و تمسخرآمیز‌ترین فیلم‌های تاریخ سینما می‌باشد که در آن پوچی و بی‌هدف بودن جنگ سرد در قالب کمدی بررسی می‌شود. همه‌چیز در Dr. Strangelove جذاب، گیرا و عمیق می‌باشد؛ کوبریک توانسته یکی از درگیری‌های سیاسی مهم قرن بیستم را با کمدی ابزورد ترکیب کند و اثری ماندگار بسازد.

جمع بندی

با ظهور دنیای مدرن، رشد فناوری و انقلاب صنعتی، عقایدی که سعی در به چالش کشیدن ایده‌های دنیای قدیم داشتند به مرور بیشتر و بیشتر شدند؛ در میان آن‌ها، عده‌ای نیز بر این باور بودند که هیچ‌کدام از کدهای اخلاقی و تلاش‌های انسان برای معنا دادن به زندگی واقعاً بنیان و اساس قدرت‌مندی نداشته‌اند. این نوع تفکر که نهیلیسم یا پوچ‌گرایی نام دارد، در دو قرن گذشته با زندگی انسان گره خورده است و نمود آن در تمامی حیطه‌های فرهنگی دیده می‌شود. در سینما نیز آثاری بوده‌اند که مضامین پوچ‌گرایانه و ابزورد را در بطن خود جای داده باشند. در مقاله‌ای که خواندید سعی کردیم ده تا از برترین فیلم‌های نهیلستی دنیای سینما را به شما معرفی کنیم. امیدوارم که از دیدن آن‌ها و همچنین از خواندن این مطلب لذت برده باشید.