ادعای امکان تولید اینترنت در ایران از سوی قاضی‌زاده هاشمی چقدر درست است؟

امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، کاندیدای ریاست جمهوری، دیروز در برنامه میزگرد فرهنگی وعده داد دولتش از تولید اینترنت حمایت می‌کند. او این راهکار را برای برطرف کردن مشکلات و افزایش سرعت اینترنت کشور مطرح کرد. در حالی که این اظهار نظر عجیب و عملا ناممکن، او را سوژه کاربران فضای مجازی کرده است.

قاضی‌زاده هاشمی در بخشی از صحبت‌های خود می‌گوید:

ما که صنعت فضایی داریم، ما که صنعت مخابرات داریم، و می‌توانیم به آن قله برسیم، باید جزو تولیدکنندگان اینترنت جهان باشیم.

«تولید اینترنت» عبارت عجیب و بی‌معنایی است که این نامزد تایید صلاحیت شده به کار برد. عجیب از این نظر که حقیقتا مشخص نیست منظور او دقیقا تولید چه چیزی است. و بی‌معنا به این دلیل که اساسا «اینترنت» به عنوان یک مفهوم ارتباطی چیزی نیست که بتوان آن را تولید و مصرف کرد.

برای درک بهتر این موضوع، با استناد به برخی منابع معتبر، چند مفهوم که احتمال می‌دهیم آقای فاضی‌زاده به آن‌ها اشاره کرده باشد را مرور می‌کنیم. در نهایت اما از کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری انتظار داریم که واقع‌گرایانه به اینترنت بپردازند. موضوع سرعت و کیفیت پایین، ناپایداری سرویس، قیمت بالا، فیلترینگ و اختلال‌های گسترده، برای مردم اهمیت دارد. نتیجتا انتظار می‌رود وعده‌های انتخاباتی در حوزه اینترنت، حداقل اندکی حساب‌شده‌تر باشند.

قاضی‌زاده در بخش دیگری از صحبت‌های خود همچنین گفت که ایران باید به سمت «حکمرانی اینترنت جهانی» حرکت کند. در حالی که همه‌ی ما از وضعیت اینترنت در ایران آگاه هستیم.

اینترنت چیست و چگونه کار می‌کند؟

برای این‌که به مفهوم نبودن تولید اینترنت پی ببریم، بد نیست که تعریف اینترنت و ساز و کار آن را مرور کنیم. به کاندیداهای ریاست جمهوری به ویژه دکتر قاضی‌زاده هاشمی و مشاورانشان هم توصیه می‌کنیم که این تعریف را بخوانند.

اینترنت شبکه‌ای جهانی از میلیاردها کامپیوتر و دستگاه‌های الکترونیکی دیگر است. با «اینترنت» امکان دسترسی به هر اطلاعاتی وجود دارد، می‌توان با هر کسی در هر کجای دنیا ارتباط برقرار کرد و بسیاری چیزهای دیگر.

همه‌ی این کارها را می‌توان با متصل کردن یک کامپیوتر یا دستگاه الکترونیکی به اینترنت انجام داد. کاری که به اصطلاح «برخط شدن» (آنلاین) هم نام می‌گیرد. وقتی می‌گوییم یک دستگاه یا شخص آنلاین است، منظورمان این است که به این شبکه جهانی (اینترنت) متصل شده است.

اما شاید منظور کاندیدای محترم «وب گسترده جهانی» (World Wide Web) که معمولا به جای اینترنت هم به کار می‌رود بوده که البته در آن صورت باز هم چیزی نیست که بتوان آن را تولید کرد. وب مجموعه‌ای از «تارنما»های (وبسایت) مختلف است که از طریق اینترنت می‌توان به آن‌ها دسترسی پیدا کرد. ما در حدودا 15 سال اخیر با افزایش کاربران اینترنت و تارنماهای فارسی، شاهد به وجود آمدن «وب فارسی» هم بوده‌ایم که به مجموعه‌ی تارنماهای فارسی زبان اطلاق می‌شود.

اینترنت چگونه کار می‌کند؟

پاسخ دقیق به این سوال پیچیده است. اما نکاتی وجود دارند که باید حتما آن‌ها را بدانید تا متوجه شوید اینترنت دقیقا چگونه کار می‌کند. مثلا بسیار مهم است که بدانید اینترنت شبکه‌ای جهانی از کابل‌های فیزیکی است که در سرتاسر جهان کشیده شده‌اند. برای دسترسی به این شبکه، باید حتما از طریقی (مثل سیم تلفن یا آنتن‌های بی‌سیم مخابراتی) به این کابل‌ها متصل شد.

برای این‌که شما بتوانید از این طریق از یک وبسایت دیدن کنید، باید درخواستی را از طریق همین کابل‌ها به یک سرور ارسال کنید. سرور جایی است که وبسایت در آن ذخیره شده و بی‌شباهت با حافظه کامپیوتر شما نیست. وقتی درخواست به سرور یک وبسایت می‌رسد، سرور آن را ترجمه و تفسیر می‌کند و اگر پاسخ آن را (که معمولا یک صفحه است) داشته باشد، به شما نشان می‌دهد. اگر پاسخ را در دسترس نداشته باشد پیغام خطای 404 را دریافت می‌کنید.

با این تفاسیر امکان تولید اینترنت وجود ندارد. اما شاید منظور کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری، پهنای باند بوده؟

پهنای باند اینترنت چیست؟

پهنای باند (Bandwidth) میزان اطلاعاتی است که طی یک اتصال اینترنتی در زمان مشخصی رد و بدل می‌شود. تعاریف فنی پهنای باند متعدد هستند، اما در مورد اینترنت، به میزان اطلاعاتی اطلاق می‌شود که در یک واحد زمان امکان جابجایی آن‌ها وجود دارد. طبیعتا هر چقدر پهنای باند بیشتر باشد، میزان بیشتری اطلاعات در یک زمان مشخص ارسال و دریافت خواهد شد.

با این تعریف اگرچه می‌فهمیم که امکان کم یا زیاد شدن پهنای باند وجود دارد، باز هم با چیزی قابل تولید مواجه نیستیم. بنابراین احتمالا منظور آقای قاضی‌زاده از این‌که باید اینترنت تولید کنیم، پهنای باند هم نیست. اما یک مفهوم مرتبط دیگر هم وجود دارد که می‌تواند منظور این کاندیدا بوده باشد.

پهنای باند اینترنت بین المللی

پهنای باند اینترنت بین‌المللی (International Internet Bandwidth) به مجموع ظرفیت استفاده شده از پهنای باند اینترنتی در سراسر جهان اشاره می‌کند. واحد اندازه‌گیری آن «بیت بر ثانیه بر کاربر» است. یعنی میزان ترافیک کابل‌های فیبر نوری و رادیویی در سراسر جهان، به ازای هر کاربر اینترنت.

اگرچه بعید می‌دانیم که منظور آقای قاضی‌زاده از تولید اینترنت، افزایش ظرفیت پهنای باند بین‌الملل در ایران به ازای هر کاربر بوده باشد، اگر چنین بوده، آن را به فال نیک می‌گیریم!

قبل از این‌که این بحث را جمع کنیم بهتر است یک مفهوم مهم دیگر که نقشی اساسی در شکل‌گیری اینترنت بازی می‌کند را هم تعریف کنیم.

پشتوانه اینترنت

«پشتوانه اینترنت» یا ستون فقرات اینترنت (Internet Backbone) به یکی از مسیرهای اصلی انتقال داده‌ها بین شبکه‌های متصل راهبردی بزرگ در جهان اشاره دارد. همان کابل‌های فیزیکی که در بالا اشاره شد، به عنوان پشتوانه‌ی اینترنت شناخته می‌شوند. بدون وجود آن‌ها، اتصالی فراهم نمی‌شود، و بنابراین شبکه‌ای وجود نخواهد داشت.

پشتوانه اینترنت را شرکت‌های بزرگ چندملیتی مثل گروه UUNET یا AT&T راه‌اندازی کرده و در اختیار دارند. آن‌ها کابل‌های غول‌پیکر بسیار طولانی را از مسیرهای مختلف بین‌المللی گذرانده‌اند تا اصلی‌ترین اتصال‌های اینترنت از طریق آن‌ها برقرار شود. این شرکت‌های صاحب پشتوانه اینترنت، پهنای باند مشخصی را در اختیار «ارائه دهندگان» (ISP) می‌گذارند. ISP هم این سرویس را به کاربران، یا در برخی موارد به ISPهای کوچک‌تر می‌فروشد.

برای اتصال به اینترنت شما ابتدا نیاز به یک دستگاه الکترونیکی با قابلیت اتصال به شبکه دارید. بعد لازم است که در محلی که هستید، امکان اتصال به اینترنت را از یک ISP دریافت کنید. پس از آن هم لازم است این ISP به یکی از ارائه‌دهندگان عمده، یا مستقیما به یکی از پشتوانه‌های اینترنت متصل باشد. بدین صورت (که البته خلاصه شده) شما می‌توانید به اینترنت متصل شوید.

حالا شما بگویید، ما چگونه می‌توانیم در این ساختار دست به تولید اینترنت بزنیم؟ آن هم در حالی که ایران به عنوان یکی از مصرف‌کننده‌های اینترنت دارای یکی از ضعیف‌ترین زیرساخت‌های اتصال است.