دیدگاه کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری به اینترنت چیست؟

روز گذشته سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور، از کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری درخواست کرد تا دیدگاه‌های خود درباره وضعیت اینترنت و اقتصاد دیجیتال را به صورت شفاف بیان کنند. در حالی که دفاتر این نامزدها (هنوز حداقل در زمان تنظیم این گزارش) پاسخ رسمی به این درخواست نداده‌اند، برخی موضع‌گیری‌ها از قبل موجوداند. بنابراین می‌توانیم از اطلاعاتی که از قبل داریم، درباره دیدگاه واقعی کاندیداها گمانه‌زنی کنیم.

پس از شهادت آیت‌الله رییسی، طبق قانون بنا بر برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در تیر ماه 1403 گذاشته شد. پس از تایید صلاحیت شش نامزد در این دوره از انتخابات، وعده‌ها و نظرات آن‌ها در مورد مسائل مختلف هم شروع به انتشار کردند. در حال حاضر آقایان مسعود پزشکیان، مصطفی پورمحمدی، سعید جلیلی، علیرضا زاکانی، محمدباقر قالیباف و امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی کاندیدای ریاست جمهوری هستند. در حالی که برخی از آن‌ها به صراحت و مشخصا درباره اینترنت و حتا وضعیت «فیلترینگ» اظهار نظر کرده‌اند، برخی دیگر ساکت بوده‌اند. البته با توجه به این‌که برخی از آقایان در دوره‌های قبلی هم نامزد این انتخابات بوده‌اند، نظرات سال‌های قبل آن‌ها هم در دسترس است.

در روزهای ابتدایی شروع تبلیغات انتخاباتی، «مصطفی پورمحمدی» تنها کاندیدای روحانی این دوره به صراحت گفت خواهان برچیده شدن بساط فیلترینگ و وی‌پی‌ان‌ها است. او در بخشی از فیلم تبلیغاتی خود که در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد می‌گوید: «من تلاش می‌کنم در کوتاه‌ترین مدت به VPNها و فیلترینگ خاتمه دهم. چرا که عوارض ضد امنیتی آنها و هزینه‌شان در شان این ملت نیست.» نامزد دیگر یعنی «قاضی‌زاده هاشمی» اظهار نظر عجیبی درباره اینترنت کرد که واکنش‌های زیادی هم در پی داشت.

موافق یا مخالف طرح صیانت

طرح «صیانت از کاربران فضای مجازی» که با هدف اعمال محدودیت بیشتر بر اینترنت ساخته و پرداخته شده و مدت‌ها در مجلس و شورای نگهبان بر سر آن دعوا است، یکی از موضوعات مهم برای کاربران به شمار می‌رود. در عین حال، این موضوع با توجه به اهمیتی که دارد می‌تواند محل اولین سوال درباره اینترنت از کاندیداهای چهاردهمین انتخابات ریاست جمهوری باشد. در روزهای قبل، رسانه شرق با انتشار یک تصویر نظرات کاندیداها درباره طرح صیانت را منتقل کرد. فارنت به صورت مستقل مستندات شرق برای انتشار این دیدگاه‌ها را بررسی نکرده و صرفا آن را بازنشر می‌کند.

بر این اساس تنها کاندیدی که با تصویب و اجرای طرح صیانت مخالف است، «مسعود پزشکیان» نامزد اصلاح‌طلبان در این انتخابات است. در نقل‌قولی منتسب به این نامزد که سابقه نایب رییسی مجلس شورای اسلامی را هم دارد آمده: «اجرای این طرح موفقیت آمیز نخواهد بود.» پورمحمدی اما درباره طرح صیانت سکوت کرده است. چهار نامزد دیگر، با تصویب و اجرای طرح صیانت موافق هستند. البته این صرفا یک نمای کلی است و شاید در جزئیات، دیدگاه هر یک از آن‌ها تفاوت داشته باشد.

محمدباقر قالیباف در مسند ریاست مجلس شورای اسلامی برای تصویب طرح صیانت پیش‌قدم شد. در عین حال او (تا جایی که تحقیقات ما نشان می‌دهد) هرگز به شکل مستقیم از این طرح طرفداری نکرده است. او در روزهای اخیر درباره اینترنت گفته بود: «باید حضور قدرتمندانه‌ای در فضای مجازی داشته باشیم، وگرنه حتما ولنگاری خواهد بود.» قالیباف در میزگرد فرهنگی تلویزیون ابتدا به «بازی‌های اینترنتی» اشاره کرد و پس از آن‌که خواستار استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی بازی‌های ویدئویی شد، گفت «اما ما با فیلترینگ این فضا، از این طریق هم خسارت مادی می‌بینیم و هم خسارت فرهنگی.» و البته پس از آن بود که به حکمرانی در فضای مجازی اشاره‌ای دوباره کرد.

وزیر ارتباطات، تعیین‌کننده یا نمادین؟

پس از آن‌که مصطفی پورمحمدی به صراحت مدعی «برچیدن بساط فیلترینگ» در صورت پیروزی در انتخابات شد، کاربران فضای مجازی به انتقاد از او روی آوردند. نقد اصلی به این ادعا، این است که اساسا نقش رییس جمهور در موضوع آزادی اینترنت و فیلترینگ مشخص نیست. هم تجربه‌ی سال‌ها اخیر و هم گزارش وزیران ارتباطات (حداقل در دو دولت دوازدهم و سیزدهم) نشان می‌دهد آن‌چه پورمحمدی به سادگی بیان می‌کند، آن‌چنان هم ساده نیست. این نامزد انتخابات همچنین گفته بود که «در انتخاب وزیر» هوشمندانه عمل می‌کند. «قرار من با شما انتخاب وزیری است که بساط بازی VPNها را جمع و امنیت کاربران را تضمین کند.»

عیسی زارع‌پور وزیر فعلی ارتباطات و فناوری اطلاعات جمهوری اسلامی، پس از این وعده‌ی انتخاباتی برای چندمین بار یاداور نقش «نسبتا کم‌رنگ دولت» در تصمیم‌گیری درباره فیلترینگ شد. او با اشاره به وعده کاندیداهای ریاست جمهوری در مورد فیلترینگ گفت: «آن‌هایی که این روزها دم از رفع فیلترینگ می‌زنند خودشان هم می‌دانند که تصمیم‌گیری در این موضوعات در جلساتی انجام می‌شود که لزوما رای اکثریت با دولت نیست.» زارع‌پور به درستی اشاره می‌کند که «این‌ها تصمیمات کلانی است که گرفته می‌شود.» و از کاندیداها می‌خواهد هنگامی که «این قول‌ها را می‌دهند» توجه کنند که بعدا باید «بتوانند انجام دهند.»

اگرچه این اظهار نظر (هرچند صادقانه) چندان هم دقیق نیست. چنانچه منظور وزیر فعلی ارتباطات از «جلسات» همان «شورای عالی فضای مجازی» باشد، دولت در این شورا حدود یک سوم از کرسی‌ها را در اختیار دارد. به علاوه، شخص رییس جمهور هم ریاست این شورا را برعهده دارد. بنابراین نمی‌توان گفت که نقش دولت در موضوع فیلترینگ و یا قطعی و محدودیت اینترنت در شرایط خاص آن‌قدر کم‌رنگ است که قابل نادیده گرفته شدن باشد. البته با توجه به روند پیچیده و عمدتا غیرشفاف این جلسات و کارگروه‌ها، نمی‌توان منکر «غیرواقعی بودن» و «عملی نبودن» وعده‌های انتخاباتی شد.

فاصله ادعا تا واقعیت

صدور وعده‌های انتخاباتی کار ساده‌ای به نظر می‌رسد. در حالی که در این دوره نامزدها سعی می‌کنند کم‌تر وعده‌های جنجالی و به نظر نشدنی بدهند. اما در موضوعاتی مثل اینترنت و فیلترینگ، فاصله ادعا تا واقعیت می‌تواند هر لحظه تغییر کند. نهادهایی مثل «شورای عالی فضای مجازی» و «کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه» در موضوعاتی مثل فیلترینگ دخیل هستند. رییس جمهور به همراه 6 وزیر از کابینه‌اش و یک معاون علمی، 8 عضو شورای عالی فضای مجازی را تشکیل می‌دهند. در حالی که تعداد کل اعضای این شورا 28 نفر (متشکل از نمایندگان مجلس، قوه قضاییه و نهادهای امنیتی) است. اما باید توجه داشت که این در اقلیت بودنِ ظاهری، نمی‌تواند به معنای بی‌اثر بودن و ناتوانی دولت در تصمیمات شورا تلقی شود.

آن‌چنان که وزرای قبلی بارها اشاره کرده‌اند، وضعیت اینترنت در ایران به هیچ وجه تماما در اختیار دولت نیست. بنابراین انتظار می‌رود نامزدهای ریاست جمهوری به نقش دولت در این وادی واقف باشند و سپس ادعایی را مطرح کنند. طبیعتا هر چقدر وعده «اساسی‌تر» باشد، امکان به حقیقت پیوستن آن هم کم‌تر است.

در حال حاضر منتظر بیان شفاف نظرات و طرح‌های نامزدها برای اینترنت و فضای مجازی هستیم. همچنین طبق آن‌چه نصر کشور درخواست کرده، منتظریم ببینیم هر یک از نامزدها برای عرصه اقتصاد دیجیتال چه برنامه‌هایی دارند.

دیدگاه اجمالی هر یک از نامزدها

به صورت خلاصه دیدگاه‌ هر یک از کاندیداهای ریاست جمهوری در خصوص اینترنت و موضوع فیلترینگ را بیان می‌کنیم. با توجه به مواردی که در این مطلب به آن‌ها اشاره کردیم قضاوت را به عهده خودتان می‌گذاریم.

مسعود پزشکیان با طرح صیانت و فیلترینگ مخالف است. او به ویژه در حوزه کسب و کار، محدودیت در اینترنت را صحیح نمی‌داند:

همان‌طور که در اوایل مطرح شدن طرح موسوم به صیانت از فضای مجازی هم مطرح کردم، مخالف این طرح هستم و معتقدم این طرح مجلس در جامعه با اقبال مواجه نخواهد شد.

در عین حال پزشکیان امروز هم در شبکه اجتماعی ایکس نوشت:

تمام تلاش خود را برای اصلاح نظام ناکارآمد فیلترینگ به کار می‌بندم تا هزاران کسب‌وکار فعال در فضای مجازی که میلیون ها ایرانی در آن مشغول به کار هستند را به چرخه‌ی اقتصاد باز ‌گردانم. تسهیلات ویژه مالیاتی به این کسب‌وکارها می‌دهم تا مجددا جان بگیرند و ضررهای هنگفت وارد شده به اقتصاد این خانوارها، جبران شود.

مصطفی پورمحمدی  با وعده‌ی آتشین پایان دادن به فیلترینگ وارد میدان شد. اما سابقا، او از موافقان کنترل فضای مجازی و اعمال محدودیت بر اینترنت بوده است.

ما با آنچه که خلاف امنیت، اخلاق و منافع مان باشد و در داخل و خارج تولید شود، مبارزه می‌کنیم و جلوی آن را می‌گیریم. شبکه‌های اجتماعی و وسایل ارتباطی دو وجه‌اند. یکسری منافع گسترده‌ای دارند و یکسری مضراتی؛ ما باید تلاش کنیم جلوی مضرات آن را بگیریم و از منافع این شبکه‌ها که در اختیارمان است، استفاده کنیم.

سعید جلیلی اینترنت را یک فرصت بی‌نظیر، البته برای جبهه‌ی حق می‌داند. آقای جلیلی دیگر کاندید ریاست جمهوری است که فعلا در رابطه با اینترنت اظهار نظر مستقیمی نداشته، اما در روز نخست شروع تبلیغات خود، در شبکه اجتماعی «ایکس» (توییتر سابق) نوشت:

فیلترینگ توییتر توجیه ندارد.

علیرضا زاکانی اساسا با فضای مجازی، اینترنت و فیلترینگ موافق است. او از چهره‌هایی است که در مجلس قبلی در مرداد 1400 برای تصویب طرح صیانت تلاش کرد. او در این جلسه در ضرورت ورود به این فضای «بی‌صاحب» گفته بود:

هیچ جای دنیا این قدر برنامه فضای مجازی‌اش که اینک حقیقی شده یله، رها و شل نیست، بی‌برنامگی کجایش افتخار است؟

قاضی‌زاده هاشمی که خواستار «تولید اینترنت» در ایران در روزهای گذشته شده بود، نگران فضای مجازی هست. او البته به شکل واضح درباره فیلترینگ به ویژه شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها اظهار نظر نکرده است. اما قبلا (در خرداد 1400) گفته:

ما خانواده مذهبی هستیم و در شرایط خاصی تربیت شدیم و علاقه‌مند هستیم فرزندان ما هم در آن شرایط تربیت شوند و آلوده نشوند.

محمدباقر قالیباف که رویکرد متعادل‌تری به طرح صیانت نشان داده، ابتدا همراه با دیگر نمایندگان مجلس به دفاع از این طرح پرداخت. اما اعتراض‌ها را هم مدیریت کرد و نقش اصلی ورود این طرح به کمیسیون مشترک بود. او نیز گفته:

حوزه کسب و کار اینترنتی و سهم ما در اقتصاد دیجیتال در جی دی پی کشور قابل قبول نیست و توقع می‌رود بستر کسب و کارهای خرد و کلان فعال کرده است. همچنین آسیب پذیری در حوزه ای سی تی در بعد امنیت مهم و کلیدی است یعنی به همان میزان که فرصت است، اگر امنیت سیستم ها مدنظر نباشد تردید نکنید به تهدید بزرگی تبدیل می شود.

اما این کاندید ریاست جمهوری هم درباره اینترنت آزاد اظهار نظری نکرده است.

چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری 8 تیر 1403 برگزار می‌شود.