راهنمای کامل درمان سریع مشکلات گوارشی در خانه

اسهال یکی از شایع‌ترین مشکلات گوارشی است که هر فردی ممکن است در طول زندگی خود بارها آن را تجربه کند. از دلایل کوتاه‌مدت مثل عفونت‌های روده‌ای گرفته تا مشکلات جدی و مزمن، اسهال می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد و بسته به نوع و مدت‌زمان بروز، نیازمند توجه و درمان‌های مختلف است. در این مقاله، به بررسی انواع اسهال، دلایل بروز آن، روش‌های درمان خانگی و تغذیه مناسب برای تسکین علائم اسهال خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید تا هرآنچه لازم است درباره مدیریت این عارضه ناخوشایند بدانید را مرور کنیم.

انواع اسهال

اسهال بسته به مدت زمانی که طول می‌کشد، به انواع مختلفی تقسیم می‌شود:

• اسهال حاد: این نوع اسهال با مدفوع شل و آبکی مشخص می‌شود و معمولاً یک تا دو روز طول می‌کشد. شایع‌ترین نوع اسهال است و معمولاً بدون درمان بهبود می‌یابد.
• اسهال پایدار: این نوع اسهال حدود دو تا چهار هفته طول می‌کشد.
• اسهال مزمن: این نوع اسهال بیش از چهار هفته طول می‌کشد یا به‌طور منظم در طول یک دوره‌ی طولانی‌مدت، ظاهر و پس از آن ناپدید می‌شود. اسهال طولانی‌مدت ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری جدی‌تر باشد و نیاز به مراجعه به پزشک دارد.

چه زمانی دچار اسهال می‌شویم؟

اسهال، عارضه‌ای است که دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد. برخی از مهم‌ترین دلایل بروز اسهال عبارتند از:

• عفونت‌های روده‌ای: ویروس‌ها، باکتری‌ها و انگل‌ها می‌توانند باعث عفونت روده شده و منجر به اسهال شوند. شایع‌ترین عامل اسهال در بزرگسالان، ویروس نوروویروس است و در کودکان، روتاویروس عامل اصلی این عارضه محسوب می‌شود.
• مسمومیت غذایی: مصرف غذاها یا نوشیدنی‌های آلوده به باکتری‌ها یا سموم می‌تواند باعث بروز اسهال شود. اسهال مسافرتی نیز یکی از انواع اسهال است که معمولاً در اثر مصرف آب یا غذای آلوده در سفر رخ می‌دهد.
• داروها: برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، مسهل‌ها، آنتی‌اسیدها و برخی داروهای شیمی‌درمانی می‌توانند عارضه‌ی جانبی اسهال را به‌همراه داشته باشند.
• عدم تحمل غذایی: افرادی که به لاکتوز (قند موجود در لبنیات)، فروکتوز (قند موجود در میوه‌ها و عسل) یا گلوتن (پروتئین موجود در گندم) حساسیت دارند، ممکن است پس از مصرف این مواد غذایی دچار اسهال شوند.
• بیماری‌های روده‌ای: بیماری‌هایی مانند کرون، کولیت اولسراتیو و سندرم روده تحریک‌پذیر می‌توانند باعث التهاب و تحریک روده و در نتیجه اسهال شوند.
• عمل‌های جراحی روده: پس از جراحی روده، اختلال در عملکرد روده می‌تواند منجر به اسهال موقت شود.

بهترین راه درمان اسهال چیست؟

معمولاً می‌توانید اسهال را در خانه درمان کنید. داروهای بدون نسخه (OTC) مخصوص اسهال، مانند بیسموت سالیسیلات، اغلب به بهبود سریع علائم کمک می‌کنند. اگر اسهال بهبود نیافت یا همراه با علائم شدید باشد، باید به پزشک مراجعه کنید.

در چنین مواقعی پزشک ممکن است برای درمان اسهال داروهایی مانند موارد زیر را توصیه کند:

• آنتی‌بیوتیک‌ها یا ضد انگل‌ها: این داروها میکروب‌های عفونت‌زا را از بین می‌برند.
• داروهای درمان بیماری‌های مزمن: این داروها به درمان بیماری‌های زمینه‌ای که باعث اسهال می‌شوند، مانند بیماری التهابی روده (IBD) و IBS، کمک می‌کنند.
• پروبیوتیک‌ها: پروبیوتیک‌ها، باکتری‌های مفید را به روده شما وارد می‌کنند تا با اسهال مقابله کنند.

برای درمان اسهال چه مواد غذایی بخوریم؟

هنگامی‌که دچار اسهال هستید، غذاهایی که مصرف می‌کنید، می‌تواند نقش مهمی در سرعت بخشیدن به بهبودی شما داشته باشد. به‌طور کلی، غذاهای ساده و ملایم که به آسانی هضم می‌شوند، برای کاهش علائم اسهال توصیه می‌شوند. در ادامه به‌طور دقیق‌تر به بررسی رژیم غذایی اسهال می‌پردازیم.

رژیم غذایی BRAT؛ یک راه حل قدیمی برای اسهال

رژیم غذایی BRAT یک رژیم غذایی ساده و کم‌فیبر است که در گذشته برای درمان اسهال، به‌ویژه در کودکان، بسیار رایج بود. این رژیم غذایی شامل چهار گروه غذایی است که حروف اول آن‌ها تشکیل‌دهنده کلمه BRAT می‌شود:

• Banana (موز): موز سرشار از پتاسیم است و به دلیل بافت نرم و قوام آن، به راحتی هضم می‌شود.
• Rice (برنج): برنج سفید پخته شده، فیبر کمی دارد و به سفت شدن مدفوع کمک می‌کند.
• Applesauce (پوره سیب): پوره سیب نیز مانند موز، نرم و حاوی پکتین است که به جذب آب در روده کمک می‌کند.
• Toast (نان تست): نان تست سفید، خشک و کم‌فیبر است و به‌راحتی هضم می‌شود.

البته، اگرچه رژیم BRAT در گذشته بسیار محبوب بود، اما امروزه متخصصان تغذیه معتقدند که این رژیم به‌تنهایی برای درمان اسهال کافی نیست و ممکن است برخی از مواد مغذی ضروری را تامین نکند.

غلات و نشاسته کم فیبر

فیبر، اگرچه برای سلامتی ضروری است، اما در دوران اسهال می‌تواند باعث تشدید علائم شود. پس بهتر است به سراغ غذاهایی برویم که فیبر کمتری دارند و راحت‌الهضم هستند.

چرا غلات کم‌فیبر؟

• هضم آسان: این غلات به آرامی هضم می‌شوند و به روده فرصت استراحت می‌دهند.
• کاهش تحریک: فیبر زیاد می‌تواند روده را تحریک کند و اسهال را بدتر کند، بنابراین باید مصرف فیبر را محدود کنید.

چه غلاتی مناسب هستند؟

• برنج سفید: برنج سفید پخته شده یکی از بهترین گزینه‌هاست، چون هم هضم آسانی دارد و هم به بدن انرژی می‌دهد.
• نودل: نودل‌های ساده و بدون سس‌های تند، گزینه مناسبی برای این دوران است.
• ماکارونی: ماکارونی پخته شده و بدون سس‌های سنگین نیز می‌تواند مفید باشد.
• نان تست سفید: نان تست سفید خشک و کم‌فیبر هم گزینه خوبی برای صبحانه یا میان وعده در این دوران است.

سبزیجات پخته؛ دوست دستگاه گوارش در روزهای اسهال

سبزیجات پخته مثل هویج، سیب‌زمینی و لوبیا سبز به دلیل بافت نرم و فیبر کمتر، هضم آسانی دارند و به کاهش التهاب روده کمک می‌کنند. پختن سبزیجات، ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری را حفظ می‌کند و در عین حال، فیبرهای آزاردهنده را نرم‌تر می‌کند. در این دوران بهتر است که از مصرف سبزیجات خام و سبزیجاتی با فیبر بالا مثل کلم بروکلی و گل کلم خودداری کنید.

سوپ و کراکر؛ همراهان همیشگی در روزهای اسهال

وقتی اسهال سراغتان می‌آید، بدن‌تان به مایعات و مواد مغذی نیاز دارد. بنابراین سوپ‌های سبک و کراکر دو انتخاب عالی برای این دوران هستند.

• سوپ‌های سبک: این سوپ‌ها به‌دلیل داشتن آب فراوان، به جبران مایعات از دست رفته در اثر اسهال کمک می‌کنند. همچنین، مواد مغذی موجود در سوپ، انرژی مورد نیاز بدن را تامین کرده و به شما کمک می‌کنند تا سریع‌تر بهبود پیدا کنید.
• کراکر: کراکر به‌دلیل داشتن سدیم، به تعادل الکترولیت‌های بدن کمک می‌کند. الکترولیت‌ها موادی مانند سدیم و پتاسیم هستند که برای عملکرد صحیح سلول‌ها و ماهیچه‌ها ضروری هستند.

گوشت‌های کم چرب، همراهی آرامش‌بخش در دوران اسهال

هنگامی‌که اسهال شما را آزار می‌دهد، بدن‌تان به پروتئین نیاز دارد تا بتواند خود را ترمیم کند. گوشت‌های سفید مانند مرغ و بوقلمون، به‌دلیل هضم آسان و پروتئین بالایی که دارند، گزینه‌های بسیار مناسبی هستند. این گوشت‌ها به‌دلیل چربی کمتر نسبت به گوشت قرمز، ملایم‌تر بوده و دستگاه گوارش تحریک شده را اذیت نمی‌کنند. برای بهره‌مندی بیشتر، بهتر است گوشت را بدون پوست و ادویه مصرف کنید؛ چرا که پوست حاوی چربی بوده و ادویه‌ها ممکن است دستگاه گوارش را تحریک کنند. برای افزودن طعم و عطر، می‌توانید از سبزیجات تازه مانند جعفری، نعنا یا ریحان استفاده کنید. این سبزیجات علاوه بر طعم دلپذیر، سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی نیز هستند.

تخم‌مرغ آب‌پز؛ منبع پروتئین ملایم و مغذی

تخم‌مرغ آب‌پز یک انتخاب عالی برای افرادی است که به اسهال مبتلا هستند. این غذا نه‌تنها سرشار از پروتئین است که برای ترمیم بافت‌های بدن ضروری است. علاوه بر آن به‌دلیل پختن تخم‌مرغ به روش آب پز، به‌راحتی هضم می‌شود و دستگاه گوارش را تحریک نمی‌کند.

برای درمان اسهال از خوردن چه مواد غذایی پرهیز کنیم؟

هنگام اسهال، همانقدر که خوردن غذاهای مناسب بسیار مهم است، اجتناب از برخی غذاهایی که می‌توانند علائم اسهال را تشدید کنند نیاز از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه به برخی از این غذاها اشاره می‌کنیم:

غذاهای پرچرب

از مصرف غذاهای سرخ‌شده، گوشت‌های چرب، آجیل و سس‌های چرب خودداری کنید. زیرا این غذاهای چرب هضم طولانی‌تری دارند و در زمان اسهال، بدن ممکن است قادر به تجزیه کامل آن‌ها نباشد. این امر باعث می‌شود غذا سریع‌تر از روده عبور کند و اسهال تشدید شود.

لبنیات (به جز ماست پروبیوتیک)

بیشتر لبنیات به‌دلیل وجود لاکتوز (قند طبیعی شیر) می‌توانند باعث تشدید اسهال شوند. لاکتوز هضم نشده در روده می‌تواند باعث تولید گاز، نفخ و در نهایت اسهال شود.

چرا ماست پروبیوتیک متفاوت است؟

ماست پروبیوتیک حاوی باکتری‌های مفیدی است که به هضم لاکتوز کمک می‌کنند. این باکتری‌ها به طور طبیعی لاکتوز را تجزیه کرده و از ایجاد مشکلات گوارشی جلوگیری می‌کنند. علاوه بر این، پروبیوتیک‌ها به بهبود تعادل باکتری‌های مفید روده کمک کرده و سیستم ایمنی را تقویت می‌کنند.

غذاهای تند و ادویه‌دار؛ دشمن روده‌های حساس

وقتی با اسهال دست و پنجه نرم می‌کنید، بهتر است غذاهای تند و ادویه‌دار را از برنامه غذایی خود حذف کنید. چرا؟ چون ادویه‌ها باعث تحریک دستگاه گوارش شده و اسهال را بدتر می‌کنند. بنابراین بهتر است از غذاهای ملایم و بدون ادویه استفاده کنید.

غذاها و نوشیدنی‌های شیرین

قندهای ساده و شیرین‌کننده‌های مصنوعی می‌توانند باعث افزایش تولید گاز و اسهال شوند. از مصرف شیرینی‌جات، آب‌نبات، نوشابه و محصولات حاوی شیرین‌کننده‌های مصنوعی خودداری کنید.

غذاهای گاز دار

غذاهایی مانند کلم، گل‌کلم، حبوبات، آدامس و نوشیدنی‌های گازدار باعث تولید گاز در روده شده و علائم اسهال را تشدید می‌کنند.

چرا از این غذاها باید اجتناب کرد؟

• تحریک روده: این غذاها باعث تحریک روده شده و باعث می‌شوند مواد غذایی سریع‌تر از روده عبور کنند.
• تخمیر در روده: برخی از غذاها مانند حبوبات و لبنیات در روده تخمیر شده و تولید گاز می‌کنند که باعث نفخ و اسهال می‌شود.
• افزایش اسیدیته: برخی از غذاها اسیدیته‌ی معده را افزایش می‌دهند که می‌تواند به روده آسیب برساند.

بهترین نوشیدنی برای مبتلایان به اسهال

اسهال می‌تواند باعث از دست رفتن آب و مواد معدنی ضروری بدن شود. برای جبران این کمبود و تسکین علائم، نوشیدن مایعات کافی از اهمیت بالایی برخوردار است.

چه نوشیدنی‌هایی بنوشیم؟

• آب: آب ساده بهترین گزینه برای هیدراته نگه داشتن بدن است. به‌صورت جرعه جرعه آب بنوشید تا به روده فرصت جذب بهتر آب را بدهید.
• محلول‌های ORS: این محلول‌ها حاوی مقدار مناسبی نمک و قند هستند و برای جایگزینی سریع آب و الکترولیت‌های از دست رفته بسیار موثرند. شما می‌توانید این محلول‌ها را از داروخانه‌ها تهیه کنید یا در خانه با استفاده از آب، نمک و شکر درست کنید.
• آب‌میوه‌های طبیعی رقیق شده: آب‌میوه‌های طبیعی مانند آب سیب یا آب هویج می‌توانند به هیدراته شدن بدن کمک کنند. اما توجه داشته باشید که این نوشیدنی‌ها نباید غلیظ باشند و باید با آب رقیق شوند.
• سوپ‌های سبک: سوپ‌های سبک و آبکی می‌توانند هم به هیدراته شدن بدن کمک کنند و هم به تامین مواد مغذی مورد نیاز بدن بپردازند.
• چای گیاهی: چای‌های گیاهی مانند چای نعناع یا بابونه می‌توانند به تسکین علائم گوارشی کمک کنند.

نکات مهم:

• از نوشیدن نوشیدنی‌های گازدار، کافئین‌دار و الکلی خودداری کنید. این نوشیدنی‌ها می‌توانند باعث تحریک روده و تشدید اسهال شوند.
• به رنگ ادرار خود توجه کنید. ادرار باید به رنگ زرد روشن باشد. اگر رنگ ادرار شما تیره است یا به‌مدت طولانی به دستشویی نرفته‌اید، به این معنی است که بدن شما به آب بیشتری نیاز دارد.
• در صورت ادامه اسهال و یا بروز علائم شدید مانند تب، خون در مدفوع و درد شدید شکمی، حتما به پزشک مراجعه کنید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اسهال اگرچه معمولاً مشکلی گذراست، اما در برخی موارد می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی‌تر باشد. بنابراین، تشخیص زمان مناسب برای مراجعه به پزشک بسیار مهم است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

• اسهال همراه با علائم شدید: اگر اسهال شما با علائمی مانند تب بالا، درد شدید شکمی، خونریزی از مقعد، استفراغ شدید، یا علائم کم‌آبی بدن (مانند سرگیجه، تشنگی شدید، کاهش ادرار) همراه باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. این علائم ممکن است نشانه‌ای از عفونت‌های جدی، التهاب روده یا سایر مشکلات سلامتی باشند.
• اسهال طولانی مدت: اگر اسهال حاد بیش از یک تا دو روز یا اسهال مزمن بیش از سه تا چهار هفته ادامه داشته باشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید. اسهال مزمن می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های مزمن روده‌ای، اختلالات تغذیه‌ای یا حتی سرطان روده بزرگ باشد.
• تغییرات در مدفوع: اگر در مدفوع خود خون، مخاط یا چرک مشاهده کردید، یا اگر مدفوع شما به‌طور قابل توجهی تغییر رنگ یا قوام داده است، باید به پزشک مراجعه کنید. این تغییرات ممکن است نشانه‌ای از التهاب روده، عفونت یا سایر مشکلات جدی باشد.
• ضعف و بی‌حالی شدید: اگر اسهال باعث شده است که احساس ضعف، بی‌حالی و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره داشته باشید، به پزشک مراجعه کنید. این ممکن است نشانه‌ای از کم‌آبی بدن یا از دست دادن مواد مغذی بدن شما باشد.
• سابقه بیماری‌های زمینه‌ای: اگر دارای بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، دیابت، یا سیستم ایمنی ضعیف هستید و اسهال دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. اسهال در این افراد ممکن است عوارض جدی‌تری به همراه داشته باشد.

چرا مراجعه به پزشک مهم است؟

پزشک با بررسی علائم شما و انجام آزمایش‌های لازم، علت اسهال را تشخیص داده و درمان مناسب را برای شما تجویز خواهد کرد.

به‌طور خلاصه؛ در مواجهه با اسهال، شناخت علل، مدت زمان بروز و علائم آن به تشخیص و انتخاب راهکارهای درمانی مناسب کمک می‌کند. روش‌های خانگی همچون رژیم غذایی مناسب و مصرف مایعات، در بسیاری از موارد می‌توانند در تسکین و بهبود سریع‌تر علائم موثر باشند. با این حال، در صورت تشدید علائم یا طولانی شدن آن، مراجعه به پزشک برای جلوگیری از مشکلات جدی‌تر توصیه می‌شود.

رپورتاژ / ۳۵۸۰۱۶