21 بهمن 1403 ساعت 13:26
در این مطلب به معرفی بهترین بالگردهای موجود در ایران می‌اندازیم و دو نمونه از هلیکوپترهای ساخت کشور را بررسی خواهیم کرد.
هر کشوری برای پیشرفت در حوزه نظامی و دفاعی خود تلاش می‌کند و جمهوری اسلامی ایران از این قاعده مستثنی نیست. جنگ تحمیلی هشت ساله علیه ایران به نیروهای مسلح کشورمان ثابت کرد که جز با روی پای خود ایستادن نمی‌توان به موفقیت رسید و همچنین نشان داد که تنها راه افزایش توان بازدارندگی، اتکا به تولیدات داخلی و بومی است.
بهترین بالگردهای موجود در ایران
در جنگ ایران و عراق، به وضوح دیدیم که نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی با کمبود قطعات و جنگنده‌ها و بالگردهای نظامی سروکار داشت و برای تأمین برخی از نیازهای ضروری و اساسی‌اش به کشورهای همسایه روی می‌آورد و شرایط بغرنج و وخیمی داشت.
امروز در راستای سلسله بررسی‌های تجهیزات نظامی در اختیار نیروهای مسلح کشور به سراغ بالگردهای نظامی کشورمان رفته‌ایم تا موجودی آن‌ها را با یکدیگر مرور کنیم. در این مطلب سعی می‌کنیم به معرفی کامل بالگردهای نظامی ایران که از گذشته تا به امروز در میادین رزم حضور داشته‌اند، بپردازیم و چشم انداز مطلوبی از دارایی‌های نیروی هوایی ارائه دهیم.
فهرست محتوا
پیشینه واردات بالگرد به ایران
تا پیش از سال 1320 شمسی اگر با مردم ایران راجع به بالگرد و هواگرد صحبت می‌کردید، احتمالا به پاسخی نمی‌رسیدید، چرا که عمده بالگردها از دهه 1320 به بعد وارد کشور شدند و به طور دقیق از زمانی حضور آن‌ها رسمی شد که در سال 1341 شمسی، هوانیروز پایه گذاری شد.
درست در سال 1341 بود که دولت وقت از میان خلبانان و افسران فنی منتخب و داوطلب، ده نفر را به منظور آموزش و یادگیری خلبانی و آموزش‌های وابسته به ایالات متحده آمریکا اعزام کرد. یک سال بعد، دولت به طور سالانه 18 نفر را برای فراگیری آموزش‌های لازم به آمریکا می‌فرستاد تا مقدمات حضور بالگردها و جنگنده‌ها را در ایران آماده کند.
وقتی در سال 1341 شمسی شاهد شکل گیری رسمی هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی شاهنشاهی ایران) بودیم، موجودی نیروی هوایی 6 فروند هواپیمای تک پیشران U-17 و 6 خلبان بود. در چهار سال بعدی دولت تمام تلاش خود را کرد تا 24 فروند هواپیمای دیگر به هوانیروز اضافه کند و موفق شد موجودی خود را تا سال 1345 به 30 فروند هواپیما برساند.
در همان سال‌ها 17 فروند هلیکوپتر H-43 به گردان هوایی هوانیروز تحویل داده شد و سه سال بعد هم این گردان هوایی تبدیل به یک هنگ هواپیمایی شد. شاه برای تکمیل پروسه واردات انواع بالگردها و جنگنده‌ها به ایران، دستور خرید شماری بالگرد از جمله بل 205 و بل 206 به ایتالیا داد و برای فراگیری آموزش‌های لازم و مرتبط با این هلیکوپترها، نیروهای جدیدی را عازم کشورهای دیگر کرد.
پس از آن به تناسب نیاز و در مواقعی هم با ورود مستشاران آمریکایی و درخواست شاه، بالگردهای مختلفی به موجودی هوانیروز اضافه شد. در حال حاضر عمده بالگردها در خدمت ارتش هستند و جز قسمت نیروی هوایی ارتش، شاخه نیروی دریایی هم مجهز به تعدادی هلیکوپتر و هواپیما شده‌اند.
سپاه پاسداران هم بعد از پایان جنگ ایران و عراق به ترمیم بالگردهای آسیب دیده پرداخت و از دهه 1370 شمسی، آن‌ها را به خدمت گرفت. از طرفی آن‌ها درخواست خرید بالگرد از روسیه دادند و با اضافه شدن آن‌ها، ناوگان خود را کامل کردند. رهبری هم در سال 1395 شمسی دستور تشکیل هوانیروز سپاه را با تعدادی بالگرد صادر کرد. در ادامه مهم‌ترین بالگردهای ایران را معرفی می‌کنیم.
بالگرد UH-1 یا بل 205
شاه بین سال‌های 1969 تا 1970 میلادی، 25 فروند بالگرد بل 205 از ایتالیا دریافت کرد که با کد نظامی UH-1 شناخته می‌شوند. اعتقاد بر این است که نمونه‌های دست دوم این بالگرد که قدیمی‌ترین نمونه ترابری کشور به حساب می‌آید، از مبدأ آمریکا به ایران وارد شده و سابقه حضور در جنگ ویتنام داشته‌اند. (بعید نیست که صحت داشته باشد)
در اصل بالگرد یو اچ 1 برای آمریکاست، اما ایتالیا موفق به دریافت امتیاز ساخت و تولید آن در آگوستا شده است. هم اکنون بیش از 80 کشور جهان موفق به خرید بل 205 شده‌اند و این بالگرد را باید پرتیراژترین نمونه غربی دانست که شهرت زیادی هم در جهان دارد. یکی از دلایل عمده مشهور بودن بل 205، جنگ ویتنام است و در حال حاضر باید آن را جزو یکی از عملیاتی‌ترین بالگردهای دنیا بدانیم.
تولید UH-1 در دهه 80 میلادی متوقف شد، اما همچنان در اذهان باقی مانده است. از دهه 70 شمسی، هوانیروز تصمیم گرفت که قید استفاده از بل 205 را بزند و به همین خاطر بازنشستگی‌اش را اعلام کرد. گرچه این بالگرد از خدمت ارتش معاف شد، اما با کمی تغییر و تحول و تعمیرات اساسی به نیروهای امدادی نظیر هلال احمر، نیروی انتظامی و گاها سپاه تحویل داده شد.
بالگرد بل 212
یکی از بهترین بالگردهای چندمنظوره ایالات متحده در دهه 70 میلادی، بل 212 بود که 11 فروند از آن به نیروی هوایی ارتش ایران تحویل داده شد. چند سال بعد نیروی دریایی ارتش 20 فروند از این بالگرد را دریافت کرد تا در مأموریت‌های جستجو و نجات از آن‌ها استفاده کند. (بعضی از این نمونه‌ها که از ایتالیا وارد شده بودند، مجهز به رادارهای جستجوی سطحی بودند و تعدادی هم توانایی تشخیص زیر دریایی داشتند)
بل 212 قادر به حمل موشک ضد تانک AS-12 بود و در طول جنگ با عراق به خاطر در دسترس نبودن قطعات، رادار جستجوی سطحی حذف شد و همچنین به علت ناکارآمدی موشک AS-12، استفاده از آن ملغی گردید. موجودی فعلی بل 212 در نیروی دریایی و هوایی ایران به 16 فروند می‌رسد و تعدادی هم در خدمت هلال احمر و سایر ارگان‌هاست.
بالگرد بل 206
مبدأ تمام بالگردهای وارد شده به ایران، ایتالیا بود و با اینکه آن‌ها متعلق به آمریکا بودند، اما شاه از بل آگوستای ایتالیا خرید خود را تکمیل می‌کرد. در سال 1969 میلادی بود که 25 فروند از بالگرد OH-58A با نام بل 206 به کشور وارد شد و طی سال‌های 1971 تا 1976 هم 14 فروند دیگر به ناوگان هوایی ایران ملحق شدند.
هدف هوانیروز از واردات این بالگرد، آموزش و دیدبانی بود و کمی بعد به منظور مسلح ساختن آن، تعدادی مسلسل گاتیلینگ مینیگان وارد و نصب شد. در اثنای جنگ هشت ساله دفاع مقدس، بل 206 موفق شد نقش خود را به خوبی ایفا کند و امروز هم همچنان در حال خدمت به عنوان یک نمونه آموزشی است. هم اکنون 20 فروند بل 206 به نیروی زمینی و هوایی ارتش و چندین فروند دیگر به سپاه تحویل داده شده است.
بالگرد بل 214
گفتیم که اولین بالگردی که وارد ایران شد، بل 205 بود. هوانیروز بعد از سال‌ها به این نتیجه رسید که به علت شرایط اقلیمی بیابانی و نیمه بیابانی و دمای بالا، نیاز به یک بالگرد قدرتمندتر از UH-1 دارد و به همین خاطر طی قراردادی با این شرکت هواپیماسازی، سفارش یک مدل جدیدتر به نام بل 214 را داد.
قرار بود که پس از توسعه این بالگرد و تحویل چند صد فروند از آن به ایران، خط تولید و مونتاژ این بالگرد به اصفهان برود و حتی کارخانه‌های تعمیر و نگهداری برای آن احداث شدند، اما شرایط دگرگون شد. نیروبخش بل 214 اصفهان، یک پیشرانه Lycoming LTC4B-8D بود که می‌توانست حداکثر 2930 اسب بخار قدرت تولید کند و این در حالی است که بل 205 قادر به تولید نهایتا 1100 اسب بخار بود.
علاوه بر این، بل 214 دو متر بزرگ‌تر و یک تن سنگین‌تر بود و توانایی حمل 14 سرباز و 1.7 تن بار داشت. از سال 1970 میلادی تا زمانی که شاه از ایران رفت، 296 فروند از این بالگرد قدرتمند به ایران تحویل داده شد که در اختیار نیروی زمینی ارتش بود. همچنین نیروی هوایی 39 فروند به منظور عملیات‌های جستجو و نجات در اختیار داشت.
با این اوصاف، شکی نیست که پرتیراژترین بالگرد فعلی ایران، بل 214 است و در آن زمانی که انقلاب نشده بود، ایران سومین دارنده بزرگ آن به شمار می‌رفت. (اول آمریکا بود و بعد شوروی) آمارها نشان می‌دهد که تعداد 150 بالگرد بل 214 در اختیار نیروی زمینی ارتش است و بعضی از آن‌ها مجهز به دوربین دید حرارتی زیر دماغه شده‌اند.
بالگرد CH-47 شینوک
به لحاظ توان و قدرت، CH-47 شینوک بهترین بالگرد ایران محسوب می‌شود که به خدمت نیروی زمینی ارتش درآمده است. از این بالگرد در سال 1970 میلادی نزدیک به 20 فروند سفارش داده شد که طی 7 سال به ایران تحویل دادند. همچنین دو محموله دیگر شامل 22 و 26 فروند دیگر از سی اچ 47 شینوک تحویل ارتش داده شد تا تعداد نهایی به 68 فروند برسد.
آخرین سفارش به انقلاب خورد و از مجموع 53 فروندی که قرار بود تحویل بدهند، تنها 26 فروند واقعا تحویل داده شد و الباقی مسکوت ماند. در آن زمان می‌توانستیم ایران را دومین دارنده برتر شینوک سری C بدانیم که بعد از آمریکا قرار می‌گرفت. نسخه C در زمان خود ابهت زیادی داشت، اما بعدها به خاطر ساخت مدل‌های D و F، جایگاه خود را از دست داد و هم اکنون هیچ کشوری از آن‌ها استفاده نمی‌کند.
خوشبختانه CH-47 شینوک در جنگ با عراق خدمات ارزنده‌ای ارائه داد و به نوعی می‌توان گفت که آینده نبرد را اندکی تغییر داد. گرچه تعدادی در میانه جنگ از بین رفت، اما همچنان 20 الی 30 فروند شینوک سری C داریم که عملیاتی هستند.
بالگرد AH-1J سی کبرا
در هه 70 میلادی که عراق یک تهدید جدی برای ایران به شمار می‌رفت، تصمیم گرفت به منظور آمادگی رویارویی با نیروهای زرهی عراق، بالگرد AH-1J سی کبرا را از آمریکا خریداری کند. این بالگرد در دو نسخه تک و دو موتوره به بازار ایران آمد که اولی برای نیروز زمینی و دومی برای نیروی دریایی خریداری شد. در عرض سه سال (از 1974 تا 1977) 200 فروند از سی کبرا به ایران تحویل داده شد که تعدادی از آن‌ها مجهز به پریسکوپ موشک تاو بود.
بعدا از آغاز جنگ تحمیلی علیه جمهوری اسلامی، خدمات شایان توجهی در میدان نبرد ارائه داد، اما متاسفانه به علت فقدان زره‌های بیشتر، تلفات زیادی داد و به همین خاطر نیروهای مسلح تصمیم به ارتقای آن گرفتند. طوفان 1، پروژه ارتقاء AH-1J سی کبرا بود که شامل نصب شیشه ضد گلوله و سامانه اویونیک می‌شد. در نمونه‌های جدیدتر هم شاهد نصب سلاح‌هایی همچون موشک ضد تانک دهلاویه، موشک ضد تانک حیدر و موشک هوا به هوای قمر بنی هاشم هستیم.
هم اکنون بین 50 تا 70 فروند بالگرد AH-1J سی کبرا در خدمت ارتش است که 11 تا 15 فروند از آن‌ها بخشی از پروژه طوفان 1 هستند. علاوه بر این، هوانیروز سپاه هم تعداد محدودی از این بالگرد را در اختیار دارند.
بالگرد SH-3 Sea کینگ
در همان دهه 70 میلادی بود که تعداد زیادی بالگرد از آمریکا و ایتالیا به ایران وارد شدند و ارتش توانست کمی از آب و گل در بیاید. بعد از ورود تعداد زیادی از بالگردهای مخصوص نیروی زمینی و دریایی، ارتش به دنبال خرید یک بالگرد با تخصص زیردریایی بود و به همین دلیل سراغ سفارش SH-3 Sea کینگ رفت. این بالگرد آمریکایی در سال 1974 میلادی به درخواست ایران در 20 فروند ساخته شد و از ایتالیا رهسپار هوانیروز گردید.
نسخه ضد زیردریایی این بالگرد در ایران، قادر به حمل موشک ماوریک بود و همگی آن‌ها زیر بدنه خود با رادارهای جستجوی 360 درجه همراه بودند. نیروهای مسلح از بالگرد مذکور به عنوان گشت دریایی و حمل و نقل ترابری استفاده می‌کردند. البته بعد از این ماجرا، ایران از چین 255 تیر موشک ضد کشتی اپتیکی زد تا بالگردها را مجهز به آن‌ها کند، اما چشم بادامی‌ها تحت فشار غرب، از این قرارداد خارج شدند.
بالگرد CH-53 Sea استالیون
بالگرد CH-53 Sea استالیون که در زمره قدرتمندترین پرنده‌های ایران به شمار می‌رود، توان حمل 11 تن بار دارد و در جنگ تحمیلی با تغییر کاربری، نقش ترابری ایفا می‌کرد. شاه در سال 1973 و بعد از خاتمه یافتن یوم کیپور و مین ریز، به این نتیجه رسید که ایران نیازمند یک بالگرد قوی با قابلیت مین روبی است. به همین خاطر سفارش خرید 6 فروند بالگرد RH-53D سی استالیون داد.
سال‌ها بعد که آمریکایی‌ها در عملیات پنجه عقاب قصد حمله به ایران را داشتند، سه فروند از این بالگرد را جا گذاشتند که یکی از آن‌ها باز شد تا به عنوان لوازم یدکی مورد استفاده قرار بگیرد. براساس شنیده‌ها، سه فروند از سی اچ 53 سی استالیون در خدمت هستند که نیروی دریایی ارتش از آن‌ها استفاده می‌کند.
بالگرد میل 17
اغلب بالگردهای فوق را شاه برای ارتش خریداری کرد، اما پس از انقلاب اسلامی و تشکیل سپاه پاسداران، آن‌ها به دنبال خرید بالگرد رفتند و موفق شدند در سال 1998 میلادی، 5 فروند میل 8 ام تی یا میل 17 خریداری کنند. تا سال 2001، 42 فروند دیگر از بالگرد میل 171 اس اچ به ایران تحویل داده شد.
بالگرد فوق فقط در اختیار سپاه بوده و توانایی حمل توپ 23 م.م و راکت 80 م.م دارد. هم اکنون بعضی از نمونه‌های این بالگرد در خدمت نیروی دریایی سپاه هستند و مجهز به رادار و موشک ضد کشتی نور شده‌اند. علاوه بر سپاه، نیروی انتظامی هم چندین فروند میل 17 دارد و باید گفت که این پرنده، جوان‌ترین بالگرد ایران محسوب می‌شود.
بالگردهای ساخت ایران
در ادامه با دو بالگرد ساخت ایران آشنا خواهیم شد که به صورت فهرست وار عبارتنداز:
- بالگرد شاهد 278
- بالگرد شاهد 285
بالگرد شاهد 278
ارتش از جنگ تحمیلی تا به امروز، درگیر ناوگان فرسوده و قدیمی بالگردهای زمان شاهد است، اما سپاه که تعداد بالگردهای بسیار کمتری دارد، دست به کار شد و تصمیم گرفت با الهام از بل 206 جت رنجر قبل از انقلاب، شاهد 278 هسا را تولید کند. نیروی این بالگرد توسط یک پیشرانه رولزرویس 250 (وارداتی قاچاق شده) تأمین می‌شود و می‌تواند 420 اسب بخار قدرت تولید کند.
سپاه دو نسخه نظامی و غیرنظامی از شاهد 278 ساخته است. نسخه مسلح این بالگرد با نام OH-78 شناخته می‌شود و دارای دو بالچه در طرفین است. این مدل قادر به حمل مسلسل 12.7 م.م و لانچر 7 تایی راکت هایدرا 70 است. منابع داخلی مدعی شده که سپاه 20 فروند از این بالگرد تولید کرده و رسانه‌های غربی به عدد 7 اشاره کرده‌اند.
بالگرد شاهد 285
بعد از تجربه نسبتا ناموفق بالگرد شاهد 278، سپاه به دنبال یک نسخه تهاجمی سبک با توان دیدبانی رفت. شاهد 285 دارای یک کابین و یک خدمه است و مجهز به یک مسلسل 7.62 م.م در داخل دماغه شده و در طرفین بدنه هم دارای دو پرتابگر 7 لول راکت 70 م.م هایدرا است.
گفته شده جنس بدنه از کامپوزیت بوده و قطعات آن از روسیه تأمین شده است. یک نسخه تهاجمی دریایی هم با نام شاهد 285 سی رونمایی شده که با دو موشک ضد کشتی کوثر و هدایت اپتیکی تجهیز گردیده است. اطلاعاتی از تعداد این بالگرد در داخل در دست نیست.
source