از تلخی اصلاح تا شیرینی رشد؛ 8 سال در بورس ایران چه گذشت؟

  بزرگنمايي:

فصل اقتصاد – رشد چشمگیر بیش از 840 درصدی شاخص کل بورس تهران طی سال‌های 1375 تا 1383 که در ادامه افت 32 درصدی پاییز 1375 رخ داد، رکوردی است که در این دوره 8 ساله به ثبت رسیده است.

خبرگزاری مهر ؛ گروه اقتصاد _ علی فروزان فر؛ در گزارش پیشین ، به تحلیل روند شاخص کل بورس تهران از 8 تیر 1371 تا 4 مهر 1375 پرداختیم؛ دوره‌ای که بازار سهام ایران نخستین نوسانات جدی خود را تجربه کرد. شاخص کل ابتدا با افت 21 درصدی وارد فاز رکود شد، سپس با بازپس‌گیری سقف تاریخی، طی سه مرحله رشد —در نواحی با ریسک پایین، متوسط و بالا— توانست به بازدهی خارق‌العاده‌ای در حدود 342 درصد دست یابد. بازگشت شاخص به سقف قبلی، عبور از آن و نهایتاً ثبت قله جدید در تراز 2156 واحد، حکایت از شکل‌گیری چرخه‌ای آموزنده از مدیریت ریسک، روانشناسی بازار و رفتار سرمایه‌گذاران داشت.
گام دوم: صعودی هفت‌ساله پس از سقوط؛ روایت شاخص در دوره 1375 تا 1383
دومین گام تاریخی بورس تهران که طی 7 سال و 10 ماه (از 4 مهر 1375 تا 14 مرداد 1383) برداشته می‌شود، فصلی طولانی و پرفرازونشیب به طول 2871 روز است که در آن شاخص کل پس از افتی سنگین، رشدی پایدار را تجربه می‌کند و به نقطه عطف جدیدی می‌رسد.
آغاز با سقوط؛ افت 32 درصدی در دو سال اول
شاخص کل که در 4 مهر 1375 در سقف 2156 واحد قرار داشت، طی 694 روز معادل نزدیک به 23 ماه، روندی نزولی را طی می‌کند و در 28 مرداد 1377 به کف 1472 واحد می‌رسد. افتی 32 درصدی که فضای بازار را به شدت تحت تأثیر قرار داده و دوران رکود و نااطمینانی را برای سرمایه‌گذاران رقم می‌زند.
بازگشت تدریجی اعتماد؛ 41 ماه برای بازپس‌گیری سقف قبلی
بازار پس از تجربه این افت و تشکیل کف شاخص در 28 مرداد 1377، به‌تدریج مسیر بازگشت و ترمیم را در پیش می‌گیرد و طی 565 روز (نزدیک به 18.5 ماه)، شاخص رشد کرده و در 15 اسفند 1378 موفق می‌شود با فتح قله پیشین، این ‌بار به تراز 2158 واحد تکیه بزند.
در مجموع، مسیر بازگشت از سقف قدیمی تا فتح دوباره آن، 1258 روز (کمی بیش از 41 ماه) به طول می‌انجامد؛ فرآیندی کند و نفس‌گیر (3 سال و 5 ماه) که خبر از خروج تدریجی بازار از رکود می‌دهد.
نمودار زیر تغییرات ماهانه شاخص کل را از سقف اولیه 2156 واحدی در مهر ماه 1375 تا کف 1472 واحدی در مرداد ماه 1377 و نهایتاً فتح دوباره سقف اولیه با رسیدن به تراز 2158 واحدی در اسفند 1378 نشان می‌دهد.
/

مسیر پرفرازونشیب رشد 843 درصدی شاخص کل از نقطه کف جدید تا سقف بعدی، ترکیبی از چند مرحله کلیدی است. ابتدا بازپس‌گیری سقف قبلی با رشدی بالغ بر 46 درصد، و سپس سه فاز بازدهی با ریسک‌های متفاوت؛ شامل یک دوره کم‌ریسک با سود چشمگیر 274 درصد، دوره‌ای با ریسک متوسط و بازدهی 35 درصد، و در نهایت یک فاز پرریسک با رشد 27 درصد. بررسی این چرخه، درس‌های مهمی درباره چگونگی مدیریت ریسک و مهار احساسات متضاد ترس و طمع برای سرمایه‌گذاران امروزی به همراه دارد.
صعود بزرگ آغاز می‌شود؛ رشد 543 درصدی در کمتر از پنج سال
پس از بازپس‌گیری سقف قبلی، بورس وارد یک روند صعودی می‌شود و از 15 اسفند 1378 تا 14 مرداد 1383، یعنی طی 1614 روز معادل 4 سال و 5 ماه، شاخص کل بیش از 543 درصد رشد را ثبت کرده و خود را به سقف جدید تاریخی 13882 واحد می‌رساند. این رشد بی‌سابقه 53 ماهه، از نظر روانی، ذهنیت تازه‌ای از سرمایه‌گذاری در بورس را در میان مردم شکل می‌دهد.
اما این صعود بزرگ را می‌توان به سه فاز با درجات مختلف ریسک تقسیم کرد که هریک درس‌هایی آموزنده در زمینه مدیریت ریسک و شناخت هیجانات بازار در خود دارد.
بر همین اساس و با توجه به کف بعدی شاخص، یعنی کفی که در 9 فروردین 1388 و در تراز 7949 واحد برای شاخص کل ثبت می‌شود، می‌توان بازدهی 543 درصدی شاخص را به سه حرکت در نواحی با ریسک کم، متوسط و زیاد طبقه‌بندی کرد.
مطابق آنچه که گفته شد، می‌توان رشد شاخص کل از تراز 2158 واحد تا تراز 7949 واحد را حرکت در ناحیه کم ریسک، در گام بعد و از تراز 7949 تا تراز 10915 واحد که در حقیقت میانگین حداقل تراز مورد انتظار (کف 7949 واحد) تا سقف تراز دیده شده (13882 واحد) است را حرکت در ناحیه با ریسک متوسط و نهایتاً حرکت از تراز 10915 واحد تا سقف 13882 واحد را ناحیه پر ریسک تعریف کرد.
نمودار زیر تغییرات ماهانه شاخص کل را از سال 1378 تا 1388 نشان می‌دهد. خطوط آبی، زرد، قرمز و نارنجی به ترتیب بیانگر سقف شکسته شده در تراز 2158 واحد در اسفند 1378، کفی که در فروردین 1388 و در تراز 7949 واحد برای شاخص کل ثبت می‌شود، سقفی که در تراز 13882 واحد در مرداد 1383 برای شاخص ثبت می‌شود و نهایتاً متوسط تراز زرد (7949 واحد) و قرمز (13882 واحد) است.
/

//” alt=”فصل اقتصاد” width=”100%” />
این دوره نیز مانند فاز نخست، به سه ناحیه با سطح ریسک‌های مختلف تقسیم می‌شود:
1. بازدهی کم‌ریسک؛ سکوی پرتاب آرام
از زمان عبور از سقف قبلی (تراز 2158 واحد در 15 اسفند 1378) تا رسیدن به تراز 8078 واحدی در 22 تیر 1382 (واقع در ناحیه با ریسک متوسط و کمی بالاتر از خط تراز زرد رنگ)، شاخص در طی 1226 روز (بیش از 40 ماه) بیش از 274 درصد رشد را تجربه کرد. این بازه که با ثبات نسبی همراه بود، برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای فرصت‌ساز و مطمئن تلقی می‌شد.
2. بازدهی با ریسک متوسط؛ شتاب گرفتن رشد
در فاز دوم، شاخص با عبور از تراز 7949 واحدی (تراز زرد رنگ) و ثبت تراز 8078 واحدی در 22 تیر 1382 وارد محدوده با ریسک متوسط شد و تنها در طی 175 روز (کمتر از 6 ماه) تا تراز 10924 واحد (حداکثر تراز مورد انتظار با ریسک متوسط – تراز نارنجی رنگ) ثبت شده در 13 دی 1382 بالا رفت.
آنچه باید متذکر شد این است که اگرچه رشد کلی شاخص با رسیدن به این تراز به 406 درصد (از 2158 تا 10924 واحد) رسیده است، اما رشد واقعی و مؤثر در این مرحله به تنهایی فقط 35 درصد بوده است. به عبارت دیگر، اگرچه شاخص کل در این مرحله توانسته در بازه‌ای 175 روزه (تقریباً 6 ماهه) مجموعاً 132 درصد بیشتر از 274 درصد بازدهی مرحله قبل (کم ریسک) افزایش یابد و بازدهی کل را به بیش از 406 درصد برساند اما باید دقت کرد که رشد شاخص کل در مرحله با ریسک متوسط (از تراز 8078 تا تراز 10924 واحد) بیش از 35 درصد نبوده است و این یعنی این دوره اگرچه با افزایش نسبی ریسک همراه شده است سود چشمگیری نسبت به مرحله کم ریسک، نصیب سهامداران نکرده است و به همان نسبتی که سرعت رشد بالاتر رفته، سطح ریسک نیز شدت گرفت است.
این مرحله معمولاً با ورود حجم قابل توجهی از سرمایه‌های خرد و هیجان‌زده همراه است.
3. صعود و بازدهی پرریسک؛ نفس‌های آخر پیش از سقف
آخرین فاز صعود، از 13 دی 1382 تا 14 مرداد 1383، در یک بازه 215 روزه (نزدیک به 7 ماه) رقم می‌خورد و شاخص از تراز 10924 به 13882 واحدی می‌رسد؛ افزایشی که هرچند کل بازدهی را به 543 درصد می‌رساند، اما تنها 27 درصد آن مربوط به این بخش است.
لذا باید دقت کرد با وجود اینکه بازدهی کلی شاخص در این مرحله 215 روزه به بیش از 543 درصد رسیده، رشد قطعی و واقعی این مرحله به تنهایی در حدود 27 درصد بوده است. به عبارت دیگر اگرچه در این 7 ماه پایانی، شاخص کل مجموعاً 137 درصد بیشتر از 406 درصد (بازدهی کل با ریسک متوسط) افزایش می‌یابد و بازدهی کل به بیش از 543 درصد می‌رسد اما باید دقت کرد که رشد شاخص کل در مرحله پر ریسک (از تراز 10924 تا تراز 13882 واحد) تنها چیزی در حدود 27 درصد بوده است و این یعنی یک بازدهی کم، اما آکنده از هیجان و نوسانات ناگهانی که بیش از هر چیز نیاز به مهارت در مدیریت ترس و طمع و تحمل حجم زیادی از استرس و بار روانی دارد.
این فاز معمولاً با رفتارهای هیجانی و ورود دیرهنگام سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای همراه است که بیشترین ریسک را متحمل می‌شوند.
نردبان صعود با پله‌های خطرناک
روند شاخص در این دوره نشان می‌دهد که بیشترین سودها در نواحی کم‌ریسک و پایدار حاصل شده و فازهای پایانی رشد با وجود جذابیت ظاهری، بیشترین ریسک اصلاح را در پی دارند. مقایسه با دوره نخست نیز مؤید آن است که تاریخ بورس ایران پر از تکرارهای مشابه رفتاری است: رکود، رشد آرام، رشد شتاب‌زده و نهایتاً اصلاح.
این الگو، درس‌های مهمی برای فعالان امروز بازار دارد: «در موج‌های اول سوار شوید، در قله‌ها هیجان‌زده نشوید.»
بررسی تطبیقی روند شاخص کل بورس در دو دوره‌ی اول (1371 تا 1375 و 1375 تا 1383) نشان می‌دهد که بازار سرمایه ایران از الگوی رفتاری نسبتاً تکرارشونده‌ای تبعیت می‌کند؛ الگویی که بر اساس آن، هر دوره رشد پرشتاب و پرریسک، با یک فاز اصلاحی فرسایشی و سپس کف‌سازی و بازیابی همراه می‌شود.
فازهای اصلاحی: معمولاً 2 تا 2.5 سال به طول می‌انجامند و با ریزش 20 تا 40 درصدی شاخص همراه‌اند. در این دوره‌ها، بازار درگیر نااطمینانی، فرار نقدینگی، کاهش حجم معاملات و افت تحلیل‌پذیری می‌شود.
فاز کف‌سازی: با افزایش تدریجی اعتماد و ورود سرمایه‌های تحلیلی همراه است. دوره‌ای است که «باور به رشد» به‌آرامی در ذهن سرمایه‌گذاران شکل می‌گیرد.
فاز رشد پیوسته: در بازه‌ای 2 تا 3 ساله، شاخص با رشد معقول سالانه 50 تا 80 درصدی همراه است که پایه آن، تحولات بنیادی در اقتصاد، تغییرات سیاستی، یا ورود سرمایه‌های کلان است.
فاز رشد هیجانی: در کمتر از یک سال، شاخص گاه تا 30 یا حتی 40 درصد جهش می‌یابد. این جهش پایان فاز صعودی است و معمولاً با اشباع خرید، رشدهای غیراقتصادی و ورود بازیگران غیرحرفه‌ای همراه است.
لذا با در نظر گرفتن این دو چرخه تا اینجا می‌توان چنین نتیجه گرفت که:
اصلاح بازار یک پدیده اجتناب‌ناپذیر و ضروری برای سالم‌سازی رشدهاست.
دوران‌های رکود، بهترین زمان برای تحلیل، موقعیت‌سازی و چینش پرتفوی هستند، نه برای خروج کامل.
سرمایه‌گذاران حرفه‌ای نه در سقف‌ها وارد می‌شوند، نه در کف‌ها می‌فروشند؛ بلکه در فاز کف‌سازی آرام و رشد تحلیلی، بیشترین مزیت رقابتی را کسب می‌کنند.
ورود هیجانی در فاز رشد شتاب‌دار معمولاً با بیشترین ریسک و زیان همراه است.
در گزارش بعدی به بررسی دوره 1383 تا 1390 خواهیم پرداخت تا درستی این آموزه‌ها را به بوته آزمایش بگذاریم.