از حروف درهم تا دنیای درون ذهن؛ مغز چگونه متن را پردازش می‌کند؟

سفر به اعماق مغز هنگام خواندن! بر اساس نتایج یک پژوهش، دریافتیم که کدام بخش‌های مغز متن را پردازش کرده و درک کلمات نقش دارند.

غرق شدن در یک کتاب خوب یا مقاله‌ای جذاب، تجربه‌ای است که کمتر چیزی می‌تواند جایگزین آن شود. اما آیا تا به حال فکر کرده‌اید که در پشت این تجربه لذت‌بخش، چه فرآیند پیچیده‌ای در مغز شما در جریان است؟ چگونه مجموعه‌ای از نمادهای کج و معوج روی صفحه به جهانی پر از معنا و مفهوم در ذهن ما تبدیل می‌شوند؟ مغز ما چگونه متن را پردازش می‌کند؟ این سوالی است که دانشمندان علوم اعصاب دهه‌هاست به دنبال پاسخ دقیقی برای آن هستند.

مغز انسان چگونه متن را پردازش می‌کند؟

سابرینا تورکر، عصب‌شناس از موسسه ماکس پلانک برای علوم شناختی و مغز انسان در آلمان، در سال ۲۰۲۳ اشاره کرده بود که با وجود تحقیقات گسترده در مورد بازنمایی زبان، دانش ما در مورد سازماندهی زبان در مغز انسان هنوز اندک است. بسیاری از دانسته‌های فعلی ما از مطالعات منفرد با تعداد شرکت‌کنندگان کم به دست آمده و در مطالعات بعدی تایید نشده‌اند.

برای کشف رازهای این جنبه خاص از زبان، یعنی «خواندن»، تورکر و همکارانش دست به یک فرادرمانی (meta-analysis) گسترده زدند. آن‌ها نتایج ۱۶۳ آزمایش مختلف را که شامل اسکن‌های مغزی (fMRI یا PET) از مجموع ۳۰۳۱ بزرگسال بود، گردآوری و تحلیل کردند.

این آزمایش‌ها شامل انواع مختلفی از خواندن در زبان‌های الفبایی متفاوت بودند؛ گاهی فقط یک حرف، گاهی یک متن کامل، گاهی خواندن در سکوت، گاهی با صدای بلند و حتی تشخیص کلمات واقعی از کلمات بی‌معنی.

بسیاری از ما وقتی می‌گوییم «خواندن» منظورمان این است که معنی کلمات را بفهمیم. در حالی که این تحقیقات نشان می‌دهند یک بخش اساسی در تمام انواع خواندن «پردازش آوایی» است؛ یعنی اینکه مغز چطور صداها را کنار هم می‌چیند و از آنها معنی می‌سازد.

نقشه‌برداری از فعالیت مغز هنگام خواندن

دانشمندان مدت‌هاست می‌دانند که نیمکره چپ مغز، مرکز اصلی پردازش زبان است. نتایج این فراتحلیل نیز مهر تاییدی بر این یافته بود. انواع مختلف خواندن، چه حروف منفرد، چه جملات و چه متون کامل، همگی منجر به فعال شدن بخش‌هایی از نیمکره چپ مغز می‌شدند.

مثلا با خواندن حروف و متون کامل، نواحی بینایی و حرکتی در نیمکره چپ درگیر می‌‌شوند. در خواندن کلمات و جملات، خوشه‌های کلاسیک زبانی در نیمکره چپ به کار گرفته می‌شوند.

مخچه؛ قهرمان گمنام پردازش زبان

تا پیش از این نقش مخچه (Cerebellum) در پردازش زبان تا حدودی نادیده گرفته شده بود و هیچکس به این نقطه از مغز و اینکه چگونه می‌تواند متن را پردازش کند، اهمیتی نمی‌داد.

اما مطالعه دیگری که توسط تورکر در سال ۲۰۲۳ منتشر شد نشان داد که مخچه نه تنها در پردازش صداها، بلکه در ساخت معنا نیز نقش دارد که این دو جزء حیاتی زبان هستند. مطالعه جدید این یافته را تقویت می‌کند و نشان می‌دهد مخچه هنگام خواندن نیز فعال است.

مخچه راست: در تمام انواع وظایف خواندن فعال بود. جالب اینکه هنگام خواندن با صدای بلند، فعالیت بسیار بیشتری در نواحی خاصی از مخچه راست مشاهده شد. این امر نشان می‌دهد که این بخش برای توانایی ما در تبدیل کلمات نوشته شده به گفتار، حیاتی است. به نظر می‌رسد مخچه راست بیشتر به فرآیندهای کلی خواندن، احتمالاً به دلیل نقشش در تولید گفتار، کمک می‌کند.

مخچه چپ: به طور خاص هنگام خواندن کلمات (در مقایسه با حروف، جملات یا متون) درگیر می‌شد و به نظر می‌رسد نقش قوی‌تری در جنبه معنایی (درک معنا) هنگام خواندن دارد.

اهمیت این کشف در درک خواندن

این تحلیل همچنین تفاوت‌های فعالیت مغز بین خواندن با صدای بلند و خواندن در سکوت را بررسی کرد.

خواندن با صدای بلند: بیشتر نواحی شنوایی و حرکتی مغز را فعال می‌کرد. این منطقی است، زیرا هم نیاز به شنیدن صدای خود داریم و هم به حرکت اندام‌های گفتاری.

خواندن در سکوت: بیشتر به نواحی متکی بود که چندین نیاز شناختی را هماهنگ می‌کنند. خواندن کلمات (یا شبه‌کلمات) در سکوت، قشر اوربیتوفرونتال چپ، مخچه و قشر گیجگاهی را به طور مداوم‌تری فعال می‌کرد.

بیشتر بخوانید