داریوش کبیر کیست و دوران پادشاهی‌اش چگونه گذشت؟

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: داریوش بزرگ یا داریوش یکم هخامنشی از بزرگ‌ترین و باهوش‌ترین پادشاهان تاریخ ایران و جهان بود. او پس از کوروش بزرگ و کمبوجیه دوم، سومین شاه بزرگ هخامنشی بود که امپراتوری را به اوج شکوه و نظم رساند. با این بخش از تاریخ ایران همراه باشید. 

زندگینامه داریوش کبیر

داریوش منتسب به یکی از خاندان‌های فرعی سلسله هخامنشی است، جد داریوش (ارشام) که در آن زمان زنده بود، عنوان پادشاهی داشت و پدر داریوش (ویشتاسب) در پارت از حکام بود. کمتر پادشاهی در بدو جلوس به تخت شاهی مانند داریوش با مشکلات زیاد و طاقت فرسا رو‌به‌رو بوده است. کمبوجیه او را فرمانده گارد محافظ شخصی خود کرده بود و در همین سمت در سفر جنگی کمبودجیه به مصر او را با خود همراه کرد. 

بیشتر بخوانید: ایشتوویگو کیست و دوران پادشاهی‌اش چگونه گذشت؟

با به تخت نشستن بردیای دروغین و کار‌های او که در مدت هفت ماه برای جلب توجه مردمان ایالات کرده بود، در نتیجه از نفوذ حکام مرکزی، در ممالکی که تازه جزو ایران شده بودند کاست و حس استقلال طلبی آنها را تحریک کرد و هر کدام از ممالک تابعه در صدد بر آمده بودند که از ایران جدا شوند. هنگامی که مسئله گیومت مغ پیش آمد و به پادشاهی رسید موجب شد دیگران نیز به فکر سلطنت بیافتند.

ازدواج داریوش کبیر با دختر کوروش

داریوش مردی جهاندیده بود و با ازدواج با دختر کوروش و با تعدادی از دختران خانواده‌های بزرگ پارسی او را در موقعیتی قرار داده بود که نجبای پارسی و مادی هر یک بخاطر خویشاندی نسبی و یا سببی خویش، نسبت به این پادشاه نوخاسته که در حمایت و تبعیت از وی، هم‌پیمان هم شده بودند، وفادار و حتی علاقمند بمانند. بدین سان و با این ازدواج داریوش تبدیل به پادشاه ایران زمین شد.

پادشاهی داریوش کبیر

داریوش به‌عنوان چهره مورد اعتماد کمبوجیه در سن ۲۸ سالگی در همان سال ۵۲۲ پیش از میلاد فرمانده رسته نیزه‌داران هخامنشان در مصر شد. داریوش در همین سال به تخت شاهی نشست و گئومات مغ را دستگیر کرد و او را کشت. برخی به تبعیت از پرسیکا اثر کتزیاس، داریوش را در این زمان ۳۶ ساله دانسته‌اند. در این سال کمبوجیه پسر و جانشین کوروش درگذشت و بردیای دروغین از غیبت شاه در کشور بهره گرفت و قیام کرد. بردیا خود را شاه خواند و به‌مدت سه تا ۶ ماه بر اریکه قدرت بود و پیش از پایان همان سال داریوش او را از تخت به زیر کشید و خود جای او نشست. داریوش در هنگام مرگ کمتر از ۷۰ سال عمر داشت. در دوره پادشاهی داریوش، به یونان و مصر لشکرکشی‌هایی انجام شد. داریوش یکم به تلافی حمله یونان به سارد تصمیم گرفت به یونان حمله کند. اما در جنگ ماراتن شکست خورد و مهلتی برای جبران آن پیدا نکرد.

خدمات داریوش کبیر

محققین و تاریخدانان، داریوش بزرگ را پادشاهی دوراندیش واقع‌گرا و دارای اراده قوی می‌دانند که عملکرد مثبت و خدمات بزرگی را در طی حکومت‌اش به کشور کرده است. برخی از این خدمات عبارت‌اند از:

•    داریوش در انتخاب مقامات کشوری، فرماندهان نظامی و سایر مدیران مردم و استان نظر درستی داشت و از آن‌جایی که بیش از حد حساس و دقیق بود، در انتخاب افراد اشتباه نمی‌کرد.

•    داریوش با دولت‌های شکست خورده ملایم و منطقی بود. اگر داریوش بر تخت نمی‌نشست، دوره حکومت هخامنشیان کوتاه می‌شد.

•    او مجدداً نظام شاهنشاهی را تأسیس کرد و تشکیلات جدیدی ایجاد کرد. در دوران سلطنت او ایران بیشترین گستره خود را تجربه کرد و پس از او دوره بی کفایتی شاهان هخامنشی آغاز شد.

•    داریوش قانون مملکت را اصلاح کرد و قوانین جدیدی به نام «قوانین خوب» برای کشور وضع کرد و توانست صلح را در کشور به ارمغان بیاورد تا در آن صلح مشکلات دیگری را حل کند.

•    داریوش کبیر معیار جمع آوری و اخذ مالیات از کیفیت زمین و حجم محصول برداشت شده را تعیین کرد و همچنین کنترل عملکرد زمین داران را به صورت مستمر و دقیق در نظر گرفت.

•    بهبود و بهتر شدن راه‌های نظامی و کاروانی و تسطیح و ایجاد امنیت در آنها برای شاه اهمیت زیادی داشت. احداث شاهراه شاهی سارد به شوش و ایجاد کاروانسرا‌ها از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه بود. طول راه شاهی حدود ۲۵۰۰ کیلومتر بود و ۱۱۰ کاروانسرا در مسیر آن وجود داشت. این کاروانسرا‌ها برای تغذیه نیرو‌های نظامی، امنیتی و کاروان‌ها برپا شده بود و ۲۵ کیلومتر از هم فاصله داشتند.

•    داریوش برای تسهیل معاملات دولتی سکه‌های طلا به نام دریک یا زریک ضرب کرد.

•   از دیگر اقدامات می‌توان به تعریض کانال سوئز برای عبور آسان کشتی‌های تجاری و تامین منافع اقتصادی دولت هخامنشی اشاره کرد. زیرا داریوش می‌خواست مغرب را به دریای سرخ متصل کند.

•    داریوش هخامنشی در آغاز سلطنت خود کشور را به ۲۲ ساتراپی (استان) تقسیم کرد. او این کار را به دلیل سهولت جمع آوری مالیات و سایر درآمد‌های دولت، کنترل دولت، ایجاد امنیت و به دست آوردن آمار دقیق از نیروی انسانی در قالب جذب نیرو انجام داد. داریوش اول از نیرو‌های امنیتی و نظامی برای کنترل امور ساتراپی‌ها و مردم ولایات استفاده می‌کرد.

•    تشکیل «سپاه جاوید» یا «سپاه جاویدان» از ابتکارات داریوش

•    تشکیل سپاه جاویدان یا سپاه ۱۰ هزار نفری جاویدان یکی دیگر از اقدامات داریوش است. از این تعداد ۴۰۰۰ نفر سواره نظام و پیاده مخصوص برای تامین امنیت، نظم، حفاظت و نگهبانی کاخ سلطنتی بودند. چابکی گارد ابدی در برخی منابع یونانی مورد ستایش قرار گرفته است. این سپاه به‌عنوان نیروی واکنش سریع در جنگ‌ها عمل می‌کرد.

•    ایجاد یک پیک سریع یکی دیگر از خلاقیت‌های داریوش بود. این پیک‌ها اخبار را از سراسر امپراتوری جمع آوری کرده و به سرعت به مرکز مخابره می‌کردند. آنها در میانه راه اسب‌های تازه دریافت کردند و برای رسیدن به مقصد به عملیات خود انرژی دادند. پیک‌ها در مخابره اخبار نظامی و امنیتی مهارت خاصی داشتند و بسیار مطمئن و محرمانه بودند.

•    داریوش بنای کاخ شوش را که از زمان کوروش باقی مانده بود، دگرگون و تکمیل کرد و تالار‌ها و تأسیسات جدیدی در آن ساخت. داریوش برای تکمیل کاخ، سرو از فنیقیه، عاج از هند، فیروزه و دیگر سنگ‌های زینتی از مصر، حبشه و عربستان سعودی، انار از بدخشان و کاشی‌های لعابدار از بابل وارد کرد.

•    داریوش کبیر دستور تکمیل کاخ شوش و ساختن تخت جمشید را صادر کرد.

•    داریوش در سال ۵۱۸ قبل از میلاد دستور ساخت تخت جمشید را صادر کرد. مجموعه تخت جمشید مهم‌ترین و شگفت‌انگیزترین اثر معماری دوره هخامنشی است و نحوه برپایی این بنای عظیم هنوز یکی از راز‌های دنیای باستان است. این بنا در سال ۵۱۸ به دستور داریوش ساخته شد. معماران ایرانی در ساخت تخت جمشید سعی کردند سنت‌های ایرانی را حفظ کنند، بنابراین تختی ساختند که مانند پاسارگاد و مسجد سلیمان پشت کوه رحمت قرار دارد. تخت جمشید شامل بنا‌هایی مانند تالار آپادانا، تالار سه دروازه، حیاط هدیش و کاخ تچر بود.

کشته شدن داریوش کبیر

داریوش کبیر وقتی خبر شکست ماراتن را شنید عصبانی شد. او قبلاً به دلیل حمله ایونی به سارد و آتش زدن آن منطقه، بشدت عصبانی بود، همچنین شکست مارتین در جنگ، عصبانیت داریوش را دوچندان کرد. او تصمیم گرفت برای جبران شکست ماراتن به یونان حمله کند. پس فرستاده‌ای نزد ساتراپی‌ها فرستاد تا تجهیزات نظامی بیشتری در اختیار آنها قرار دهد و پس از جمع‌آوری نیرو‌ها و تجهیزات لازم دستور حمله به یونان را صادر کرد. از آن پس ایران و یونان به مدت سه سال با یکدیگر دشمن بودند. اما داریوش نتوانست از آتن انتقام بگیرد و مرز‌های ایران را تا آتن گسترش دهد. داریوش در سال ۴۸۶ پیش از میلاد، وفات یافت. مقبره او در دل کوه رحمت در مکانی به نام نقش رستم در مرودشت فارس، نزدیک شیراز است.

کتیبه داریوش کبیر

من داریوش، شاه بزرگ، شاه، شاه پارس، شاه سرزمین‌ها (کشورها)، پسر ویشتاسپ، نوه ارشام هخامنشی هستم. پدر من ویشتاسپ، پدر ویشتاسپ، ارشام، پدرارشام، اریارمن، پدر اریارمن، چیش پیش و پدر چیش پیش، هخامنش بود. ما بدلیل این که از دیرگاهان از خاندانی اصیل و شاهانه بودیم، هخامنشی خوانده شدیم. ۸ نفر از خاندان ما پیش از این شاه بوده‌اند و من نهمین هستم. ما ۹ نفر پشت سر هم شاه بوده و هستیم. به خواست اهورامزدا، من شاه هستم و او شاهی را به من، هدیه داد.

«ای که این نوشته‌ها و این نقش‌ها را که من تهیه کرده‌ام، می‌بینی از آنها حفاظت و مراقبت کن.»

اگر تا زمانی که توانایی داری از این نوشته‌ها و نقش‌ها مراقبت کنی، اهورامزدا یارت باد و دودمان و زندگیت بسیار باشد و همه کارهایت مورد قبول اهورامزدا باشد.

امیدوارم اگر این نوشته‌ها و نقش‌ها را در هنگام توانایی مراقبت و حفاظت نکنی، اهورامزدا یارت نباشد و دودمانت تباه باشد و آنچه می‌کنی، اهورامزدا ضایع کند.