اقتصاد۲۴- محمد آیتی: دومین پادشاه ماد و فرزند دیاکو فَروَرتیش (به انگلیسی: Phraortes، به یونانی:Φραόρτης) نام داشت. او بین سال‌های ۶۷۵ تا ۶۲۵ پیش از میلاد حکومت کرد و نقش به سزایی در گسترش قدرت مادها ایفا کرد. اگرچه سلطنت او پایان تراژیک و دردناکی داشت، اما تلاش‌های او پایه‌های امپراتوری ماد را مستحکم‌تر و باعث قوت شد.
زندگینامه فرورتیش
«فرورتیش» دومین شاه ماد بود و پدرش «دیاکو» نام داشت که همه اطلاعات مربوط به او، از هرودوت تاریخ‌دان بزرگ به تاریخ کنونی ما منتقل شده است. فرورتیش توانست همه قبایل مادها را متحد و به یک کشور تبدیل کند. از شواهد تاریخی پیداست که پس از مرگ دیاکو، پسرش رهبری قبایل مادها را برعهده گرفت. برخی منابع بر این باورند نام فرورتیش در خاندان دیاکو، رایج نبوده و نام وی را همان خشثریتَه قلمداد می‌کنند و ادعای هرودوت را در مورد نام فرورتیش و نیز نام پدر دیاکو و پدربزرگ فرورتیش رد می‌کنند. از میان فرزندان او، فقط نام هووخشتره در منابع آمده‌است که پس از او جانشینش شد و توانست یک سلطنت سراسری را در ایران تشکیل دهد. به هرحال منابع تاریخی دقیقی اعلام نشده است.
پادشاهی فرورتیش
بسیاری از تاریخ‌دانان، با توجه به تقویم‌ها و اسناد و محاسبات میان رودانو به‌ویژه آشوریان، زمان سلطنت فرورتیش را بین سال‌های ۶۷۵ تا ۶۵۳ پیش از میلاد اعلام کرده‌اند، اما بعضی دیگر از پژوهشگران زمان حکومت او را بین سال‌های ۶۵۵ تا ۶۳۳ پیش از میلاد می‌دانند. اما برخی از تاریخ‌دانان هم کلاً این نظرات را رد کردند و بر این باور هستند که فرورتیش از سال ۶۷۸ تا ۶۲۵ پیش از میلاد، یعنی حدود پنجاه و سه سال بر ایران حکمرانی کرده است. در سال‌های نخستین سلطنت فرورتیش، سکا‌ها که قبیله‌ای بودند که در ناحیه بین دریای مازندران و قفقاز زندگی می‌کردند با گذر از دربند قفقاز، به سرزمین ماد وارد شدند و بخش‌هایی از خطه ماد را به اشغال خود درآوردند.
جنگ فرورتیش با پارس
تاریخ‌نویس بزرگ هرودوت می‌گوید: فرورتیش پس از رسیدن به قدرت، به حکمرانی بر مادها اکتفا نکرد و به سرزمین پارس‌ها حمله کرد و توانست آن‌ها را شکست دهد که باعث قدرت و توانمندی بیشتر مادها شد و به او این امکان را داد تا آسیا را نیز تحت تسلط خویش قرار دهد.
بیشتر بخوانید: ایشتوویگو کیست و دوران پادشاهی‌اش چگونه گذشت؟
در نتیجه توانست سرزمین‌های مشرق و جنوب ماد را تصرف کند و به همه ملت‌ها و اقوام، یکی پس از دیگری حمله کرد و اقوام بسیاری را تخت سلطه خود درآورد و با مادها همراه کرد و زمینه را برای حمله به حکومت‌های نیرومندی از جمله سرزمین آشور و امپراتوری قدرتمند و گسترده آن فراهم کرد. برخی از مورخان، دستور تابعیت پارس‌ها توسط فرورتیش را غیردرست می‌دانند و آن را به هووخشتره نسبت می‌دهند. با این‌حال فرورتیش برای جنگ با آشور ابتدا باید اظهار تابعیت و یا حداقل اتحاد پیشوایان پارس را بدست آورده باشد. وی با استفادە از گرفتاری‌ها آشور و عیلام و هم‌چنین به یاری دسته‌هایی از سکا‌ها که متحد او شده بودند، توانست «چیش پیش» پسرهخامنش و سایر پیشوایان پارس را نسبت به فرمانروایی ماد به اظهار وارد اتحاد کند.
تاسیس پادشاهی مستقل ماد توسط فرورتیش
پارتاتوآ به قیام خیانت کرد و باعث ناتمام ماندن آن شد، در نتیجه آشوریان توانستند ایالات کیشه‌سو و خارخار را تحت امر خود دربیاورند، اما قدرت آشور در سه استان اول قیام، یعنی استان‌های «بیت کاری»، «مادای» و «ساپاردا» از بین رفت و از آن زمان به بعد در منابع تاریخی به جای گفتن نام این سه استان، از پادشاهی مستقل ماد یاد می‌شود و در منابع آشور هم نام پادشاهی ماد به‌عنوان یک کشور مستقل ذکر شده است. با پیروزی و موفقیت فرورتیش و تأسیس دولت واحد توسط او تنها بر اثر هواداری و خمایت‌های مردم عادی و توده قوم ماد از نهضت وی بوده باشد و این واقعیت را نشان می‌دهد که فرورتیش و شاهان ماد به توده‌های وسیع مردم آزاد ماد نیازمند بوده‌اند. پادشاهی ماد در زمان فرورتیش هنوز یکپارچگی کامل را به خود نگرفته بود و هنوز خبری از این کشور مادی که در مرز‌های خود مستقر شده باشد، نبوده است. تعیین وسعت پادشاهی ماد در آن ایام، بسیار مشکل است. مرز غربی ماد احتمالاً در مغرب خط میانه- همدان بوده است. تعیین سایر مرز‌ها دشوارتر است به‌عنوان مثال معلوم نیست در آن زمان دولت الیپیجزو ماد بوده و یا مستقل بوده است.
مرگ فرورتیش
برخی از مورخان می‌گویند فرورتیش به‌دست آشور بانی‌پال کشته شد، اما در نوشته‌های آشور بانی‌پال هیچ مطلبی مبنی بر این پیروزی ذکر نشده است و از آن‌جا که آشوریان حتی کوچک‌ترین پیروزی‌های خود را عنوان می‌کردند، به همین خاطر این مطلب را نمی‌توان به راحتی قبول کرد. فقط در توجیه آن می‌توان ذکر کرد که شکست فرورتیش کار خود آشوریان نبوده است بلکه با یاری و کمک سکا‌ها که متحد آشوریان بوده‌اند صورت گرفته باشد. برخی از مورخان معتقدند علی‌رغم شکست فرورتیش از آشوریان، این جنگ زمینه‌ساز نبردی شد که پسرش هووخشتره آن را تا سقوط دولت آشور در پیش گرفت.
مرگ فرورتیش و شکست مادها، باعث استقرار فرمانروایی سکا‌ها در میان مادها شد تا اینکه سرانجام هووخشتره پسر فرورتیش توانست به ۲۸ سال فرمانروایی آن‌ها خاتمه دهد. او تواناترین شاه ماد و اولین پادشاهی است که یک سلطنت سراسری را در ایران تشکیل داد و ایران را به‌عنوان یک قدرت مهم در جهان آن زمان مطرح کرد. او را باید بنیانگذار واقعی دولت ماد و معمار حقیقی امپراتوری ایران باستان دانست. هوخشتره اول ارتش ماد را تجدید و نوسازی کرد و سپس با اتحاد با دولت بابل و حمله به نینوا (پایتخت آشوریان)، توانست به عمر امپراتوری آشور خاتمه دهد. فرورتیش با الیاتس شاه لیدیه نیز جنگید و توانست سرزمین‌های بالای رود هالیس را به تصرف خود درآورد. مورخان زمان حکومت او را بین سال‌های ۶۲۴ تا ۵۸۵ پیش از میلاد می‌دانند.
source