۹۵ بهارِ خستگی‌ناپذیر: سینمای کلینت ایستوود در ۱۰ پرده ماندگار

تحلیل سبک فیلمسازی و مضامین ماندگار در آثار ایستوود

کلینت ایستوود، این اسطوره سینما که در ۹۵ سالگی همچنان می‌درخشد، نه‌تنها به‌عنوان بازیگری خوش‌قیافه و نماد مردانگی، بلکه به‌عنوان کارگردانی صاحب‌سبک و فیلسوفی بصیر شناخته می‌شود. فیلم‌سازی او ترکیبی است از سادگی روایت، عمق فلسفی، و تمرکز بر انسان‌هایی خاکستری که در تقابل با نظام‌های فاسد یا تقدیر سنگدل، مقاومت می‌کنند. در سالگرد تولد ۹۵ سالگی ایستوود در پایان ماه گذشته میلادی، ما در این فهرست ویجیاتو، به تحلیل موشکافانه‌تر ده فیلم برتر او می‌پردازیم.

۱۰. درام نفس‌گیر یک مادر و پسر ربوده شده

Changeling (۲۰۰۸)

درام تاریخی بر اساس واقعیت که در دهه‌ی ۱۹۲۰ اتفاق افتاد: مادر مجردی (با بازی آنجلینا جولی) شاهد ربوده شدن پسر نه‌ساله‌اش از خانه در روشنایی روز است. شش ماه بعد، پلیس ادعا می‌کند پسر در ایالتی دیگر پیدا شده و مشتاق دیدار مادرش است. رسانه‌ها و مردم برای این لحظه‌ی احساسی سر و صدا به پا می‌کنند، اما مادر با یک نگاه متوجه می‌شود این پسر، فرزند او نیست.

ایستوود همیشه کارگردانی از قرن گذشته (به معنای خوب) به نظر می‌رسید که به فراسوی زمان می‌نگرد. «گمشده» نمونه‌ای عالی از تسلط او بر هر فضایی است: فیلم‌هایش می‌توانند درباره‌ی دهه‌ی ۱۹۲۰ یا ۲۰۲۰ باشند، اما مضامین آن‌ها همیشه جهانی است و برای همه‌ی نسل‌ها طنین‌انداز می‌شود. متأسفانه سوءاستفاده از کودکان، فساد، تبعیض علیه زنان و انگ اجتماعی اختلالات روانی هنوز ریشه‌کن نشده‌اند.

نکتهٔ ایستوودی: ایستوود در این فیلم، نهادهای قدرت را نه با شعار، بلکه با نمایش رفتارهای ریزِ تحقیرآمیز (مثل نادیده گرفتن حرف‌های زن توسط مقامات مرد) افشا می‌کند. صحنه پایانی، که مادر در خیابان‌های شلوغ گم می‌شود، استعاره‌ای است از فردیت گم‌شده در هیاهوی جامعه.

۹. افشای هیستری خبری علیه یک قهرمان واقعی

Richard Jewell (۲۰۱۹)

پس از یک دهه شکست‌های تجاری و فیلم‌های میهن‌پرستانه‌ی جمهوری‌خواهانه، بسیاری ایستوود را تمام‌شده می‌دانستند. اما اشتباه می‌کردند. همه‌ی آن‌ها مقدمه‌ای بودند برای «پرونده ریچارد جول»، نقطه‌ی اوج کاوش‌های ایستوود درباره‌ی قهرمانی روزمره در عصر سلطه‌ی رسانه‌ها و ریاکاری شکارگرانه‌ی خبرگزاری‌ها.

در این فیلم، یک نگهبان معمولی به نام ریچارد جول (با بازی درخشان پل والتر هازر) در المپیک آتلانتا یک حمله‌ی تروریستی را خنثی می‌کند، صرفاً چون وظیفه‌اش را جدی گرفته است. یک روز به عنوان قهرمان ملی تحسین می‌شود و روز بعد به عنوان تروریست مورد سوءظن قرار می‌گیرد. ایستوود در اینجا تصویری تلخ از جامعه‌ی آمریکا ارائه می‌دهد که عادت دارد از روی ظاهر قضاوت کند و در اسارت تیترهای خبری به دام افتاده است. فیلمی به‌شدت به‌روز درباره‌ی بحران همدلی.

ارتباط با امروز: در عصر حکومت الگوریتم‌ها و دادگاه‌های مجازی، فیلم یادآوری می‌کند که چگونه یک تیتر جعلی می‌تواند زندگی را نابود کند. صحنه‌ای که جول زیر باران مورد حمله دوربین‌ها قرار می‌گیرد، نماد شکارِ انسان‌ توسط رسانه است.

۸. تریلر هیجانیِ اولین تجربه کارگردانی ایستوود

(Play Misty for Me (۱۹۷۱

یکی از آن کارگردانی‌های اولیه‌ی نادر، شیک، موزیکال و به‌طرز وسوسه‌انگیزی جذاب. امروز ایستوود را به عنوان یک محافظه‌کار خشک‌ می‌شناسند، اما در دهه‌ی ۱۹۷۰ او از پیشگامان موج جسور و پیشرو هالیوود نو بود. در دهه‌ی ۱۹۶۰ با بازی در وسترن‌های اسپاگتی سرجیو لئونه به شهرت جهانی رسید و پس از همکاری با دان سیگل (فریب‌خورده، هری کثیف) به نماد مردانگی در سینما تبدیل شد.

اما اولین فیلم او نه وسترن بود و نه اکشن، بلکه یک تریلر تمام‌عیار به سبک هیچکاک درباره‌ی دی‌جی بی‌خیال کالیفرنیایی (با بازی خودش) که توسط یکی از شنوندگان برنامه‌اش مورد آزار قرار می‌گیرد. ایستوود در این فیلم، بحران مردانگی، نمایندگی اقلیت‌ها و سکسوالیته‌ی برابر زن و مرد را با مهارت درهم می‌آمیزد.

سبک بصری: ایستوود در اولین کارگردانی خود از سایه‌های بلند و نورپرداری اکسپرسیونیستی استفاده می‌کند تا فضای روانیِ داستان را تشدید کند.

۷.جدیدترین اثر ایستوود با حال‌وهوای دادگاهی

Juror #2 (۲۰۲۴)

چهلمین فیلم کلینت ایستوود نقطه‌ی درخشان دیگری در کارنامه‌ی نیم‌قرن کارگردانی اوست. جاستین کمپ (با بازی نیکلاس هولت)، یک آمریکایی معمولی و خانواده‌دوست، برای انجام وظیفه‌ی مدنی به عنوان عضو هیئت منصفه انتخاب می‌شود. او ابتدا بی‌خیال قبول می‌کند، اما وقتی جزئیات پرونده را می‌شنود، با یک معمای اخلاقی ویرانگر روبه‌رو می‌شود.

این درام دادگاهی با فیلمنامه‌ای درخشان و بازی‌هایی خیره‌کننده، یکی از مضامین همیشگی ایستوود را بازتاب می‌دهد: حقیقت ذهنی است، اما در برابر عدالت، همه برابریم. اگر «هیئت منصفه شماره دو» واقعاً آخرین فیلم او باشد، چه وصیت‌نامه‌ی سینمایی باشکوهی است.

دغدغه اخلاقی: این فیلم، مانند بسیاری از آثار متأخر ایستوود، به تعارض بین وجدان فردی و قانون می‌پردازد. قهرمان داستان (نیکولاس هولت) باید بین حقیقت و عواقب ویرانگرِ افشای آن یکی را انتخاب کند.

۶. جنایت‌خیزترین دوستی‌های تاریخ سینما

Mystic River (۲۰۰۳)

در اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰، هالیوود شیفته‌ی رمان‌های جنایی دنیس لهین شد که بعدها توسط اسکورسیزی (جزیره شاتر) و بن افلک (خداحافظی کن، بچه) نیز اقتباس شدند. اما این کلینت ایستوود بود که با اقتباس از «رودخانه مرموز» این موج را آغاز کرد. فیلم داستان سه دوست دوران کودکی از محله‌ای آرام در بوستون است که یکی از آن‌ها در کودکی حادثه‌ای وحشتناک را تجربه می‌کند. فیلم ۲۵ سال بعد را روایت می‌کند، زمانی که آن پسران حالا مردانی بالغ شده‌اند و به دلیلی تلخ دوباره به هم می‌رسند: یکی از آن‌ها در حال تحقیق درباره‌ی قتل دختر دیگری است و سوءظن‌ها متوجه سومی است.

ایستوود یک تریلر تاریک و کلاسیک (به سبک فریتس لانگ) درباره‌ی انتقام، آسیب‌های کودکی، خشم مهارنشده و البته ابتذال شر خلق کرد. این درام سنگین با بازی خیره‌کننده‌ی کوین بیکن، شان پن و تیم رابینز (دو نفر آخر اسکار گرفتند) ساخته شد. با «رودخانه مرموز»، ایستوود به جریان اصلی هالیوود پیوست و پنج سال بعد با بزرگ‌ترین موفقیت‌های کارنامه‌اش درخشید.

صحنهٔ به‌یادماندنی: فریادِ شان پن بر بالین جسد دخترش که یکی از قوی‌ترین لحظات بازیگری تاریخ سینماست که خشمِ انسانیِ ویران‌شده را فریاد می‌زند.

۵. ملودرام ماندگار با بازی استریپ و ایستوود

The Bridges of Madison County (۱۹۹۵)

یک مزرعه‌ی تنها در غرب میانه، جاده‌های خاکی، موسیقی کانتری از رادیو و گرمای تابستان. در این میان، فرانچسکا (با بازی مریل استریپ)، زن خانه‌دار ایتالیایی، روزهای یکنواختی را سپری می‌کند تا اینکه با رابرت (با بازی خود ایستوود)، عکاس خوش‌صحبت و جهان‌دیده آشنا می‌شود.

«پل‌های مدیسون کانتی» وجه جدیدی از ایستوود را به جهان نشان داد: یک رمانتیک حساس که یک داستان عاشقانه‌ی ساده را به درامی ظریف درباره‌ی خوشبختی زودگذر، عشق بی‌ریا و لحظات گرانبها تبدیل کرد. ایستوود در این فیلم، زمان، مکان، ریتم و حرکاتش در قاب را به‌طرز بی‌نقصی کنترل می‌کند و بازی خیره‌کننده‌ی استریپ را برجسته می‌سازد. یک ملودرام استاندارد.

ضدِ کلیشه رمانتیک: برخلاف داستان‌های عاشقانه معمول، این فیلم به عشقِ ناکام اما جاودان می‌پردازد. مریل استریپ و ایستوود، با بازی‌هایی ظریف، نشان می‌دهند که گاه فرزندان، موانعِ عشقِ والدین نیستند، بلکه میراث‌دارانِ آن‌اند. نکته: پل‌های چوبیِ مدیسون، استعاره‌ای از اتصالِ موقتی هستند که حتی با فروریختنِ فیزیکی، در خاطر می‌مانند.

۴. کهنه‌سربازی که دلش برای همسایه‌ها سوخت

Gran Torino (۲۰۰۸)

در سال ۲۰۰۸، تماشاگران می‌توانستند از سالن نمایش فیلم «گمشده» بیرون بیایند، نفسی تازه کنند و سپس به «گرن تورینو» بروند و به این نتیجه برسند که کلینت ایستوود در آن زمان برترین کارگردان جهان بود. دوره‌ی پنج‌ساله‌ی درخشان او با این فیلم به اوج رسید؛ پرفروش‌ترین اثر کارنامه‌اش.

والت کوالسکی (با بازی ایستوود)، کهنه‌سرباز بداخلاق جنگ کره، روزهای بازنشستگی‌اش را با نوشیدن آبجو و چمن‌زنی در محله‌ای می‌گذراند که حالا مهاجران آن را پر کرده‌اند. یکی از آن‌ها، پسر جوان آسیایی به نام تائو (با بازی بی وانگ)، به اشتباه به ماشین کلاسیک «گرن تورینو»ی او چشم می‌دوزد. اما والت به جای تنفر، کنجکاو می‌شود و تصمیم می‌گیرد دلیل این کار را بفهمد. برای آمریکای پس از ۱۱ سپتامبر، این فیلم پیامی مهم داشت: قضاوت بر اساس نژاد را متوقف کنید. موضوعی که فراتر از مرزهای آمریکا نیز به‌شدت تأثیرگذار بود.

تضاد درونی: والت کوالسکی (ایستوود)، کهنه‌سربازی نژادپرست، در مواجهه با جامعه‌ای چندفرهنگی، تعصباتش را زیر سؤال می‌برد. فیلم به‌گونه‌ای هوشمندانه مرگِ آمریکای قدیم را به تصویر می‌کشد. پایانِ نمادین آن نیز با انتخابِ مرگِ والت، آخرین تیرِ او به سوی کلیشه‌های خودش است، او نه با اسلحه، که با گذشت می‌میرد.

۳. اسکارگرفته‌ترین فیلم ژانر وسترن

Unforgiven (۱۹۹۲)

معمولاً با شنیدن نام کلینت ایستوود، کلاه کابویی، شلوار چرمی کهنه، نگاه خیره‌اش، بیابان‌های خشک، تعقیب‌وگریزهای اسب‌سواران و دوئل‌های میان کاکتوس‌ها به ذهن می‌آید. این تصادفی نیست، چون او تجسم اسطوره‌ی آمریکایی و احتمالاً شناخته‌شده‌ترین چهره‌ی وسترن است، ژانری که خودش در دهه‌ی ۱۹۶۰ احیا کرد و سپس در ۱۹۹۲ با «نابخشوده» به آن پایان داد.

این وسترن تجدیدنظرطلب، با حال‌وهوایی خشن، نوعی سنگ‌نوشت برای این ژانر محسوب می‌شود (نگران نباشید، تارانتینو و برادران کوئن دوباره آن را زنده خواهند کرد). داستان یک مزدور بازنشسته که به خاطر مشکلات مالی آخرین مأموریتش را می‌پذیرد. ایستوود در اینجا گویی همان «مرد بی‌نام» معروفش را بازی می‌کند، اما این بار در روزهای پایانی غرب وحشی، دقیقاً قبل از هجوم صنعتی‌شدن. همزمان، این فیلم هم اعترافی عاشقانه به وسترن است (تقدیم به سرجیو لئونه و دان سیگل) و هم خداحافظی‌ای بی‌رحم با آن. همچنین زیباترین تصویر سینمایی از چهره‌ی ایستوود که دو اسکار را برایش به ارمغان آورد.

ارتباط با کارنامه ایستوود: گویی او با این فیلم به شخصیتِ مرد بی‌نام در وسترن‌های لئونه خداحافظی می‌کند. صحنه پایانی، که ویل زیر باران به سوی افق می‌رود، پایانِ نمادینِ ژانر وسترن است.

۲. انقلابی‌ترین نگاه به جنگ جهانی دوم

Letters from Iwo Jima (۲۰۰۶)

در سال ۲۰۰۶، ایستوود یک آزمایش جسورانه انجام داد و دو فیلم درباره‌ی روزهای پایانی جنگ جهانی دوم ساخت. اگر «پرچم‌های پدران ما» (که از نگاه سربازان آمریکایی روایت می‌شد) با شعارهای میهن‌پرستانه‌اش ناامیدکننده بود، «نامه‌هایی از ایووجیما» دقیقاً برعکس عمل کرد. این فیلم همان نبردها را از دیدگاه سربازان ژاپنی (در واقع، از نگاه «دشمن») روایت می‌کند.

یک فیلم صددرصد ضدجنگ و سرشار از انسانیتی شوکه‌کننده، ساخته‌شده توسط نه‌تنها یک کارگردان بزرگ، بلکه یک انسان بزرگ. ایستوود با احترام به سنت‌های ژاپنی، نشان می‌دهد که جنگ نه زبان دارد، نه چهره و نه دیدگاه — فقط یک میل مهارنشدنی به ویرانی.

انقلاب در روایت جنگ: این فیلم ژاپنی‌ها را نه به‌عنوان دیو، بلکه به‌عنوان سربازانی فداکار نشان می‌دهد که مانند آمریکایی‌ها، قربانیِ سیاستمداران می‌شوند. صحنه کلیدی فیلم چیست؟ سرباز ژاپنی که نامه‌اش را در شن‌های ایووجیما دفن می‌کند، نماد امیدِ دفن‌شده در جنگ است.

۱. تراژدی بوکسوری که دنیا را تکان داد

Million Dollar Baby (۲۰۰۴)

شاید بزرگ‌ترین فیلم کلینت ایستوود، شاهکار کارگردانی‌اش که دومین مجموعه اسکارش را برایش به ارمغان آورد. باز هم در ژانری غیرمنتظره: درام ورزشی که در میانه‌ی راه دستکش‌های بوکس را کنار می‌گذارد و با چنگال به قلب تماشاگران حمله‌ور می‌شود.

فیلم داستان مربی سالخورده‌ی بوکس (با بازی ایستوود) است که توسط یک پیشخدمت ۳۱‌ساله‌ی جسور (با بازی هیلاری سوانک) برای تمرین تحت فشار قرار می‌گیرد. او ابتدا غر می‌زند که «این کار زنانه نیست»، اما در نهایت قبول می‌کند که همه‌چیز را به او یاد بدهد. «عزیز میلیون دلاری» درباره‌ی انتخاب‌های دشواری است که گاهی مجبور به انجامش می‌شویم و درباره‌ی مقابله با سرنوشتی است که شکست‌ناپذیر به نظر می‌رسد.

سه‌گانه تراژیک: رابطه مگی (هیلاری سوانک)، فرانکی (ایستوود)، و اسکریپ (مورگان فریمن)، مثلثی از عشق، پشیمانی، و رستگاری است. پایانِ جسورانه فیلم هم: یعنی انتخاب مرگِ آگاهانه توسط مگی، نه شکست، بلکه پیروزیِ اراده انسانی بر تقدیر است. این صحنه، ایستوود را به شکسپیرِ سینما بدل می‌کند.

جمع‌بندی

ایستوود در این ده فیلم، چهره‌های گوناگون انسانِ مدرن را بررسی می‌کند، از کهنه‌سربازانِ تنها گرفته تا مادرانِ مبارز. سبک او کمینه‌گراییِ پرطنین است: دیالوگ‌های کم، نماهای طولانی، و پایان‌های باز که بیننده را تا روزها درگیر خود می‌کند. اگر بخواهیم هسته مشترک این آثار را در یک جمله خلاصه کنیم، شاید این باشد: انسان، هرچند شکسته، همیشه حق انتخاب دارد. آیا به‌نظر شما هم ایستوود شایسته عنوان بزرگترین راویِ آمریکای معاصر است؟

در ویجیاتو بخوانید: بهترین فیلم های وسترن کلینت ایستوود