اقتصاد۲۴- حالا دیگر پس از گذشت ۱۰ روز از حمله هوایی اسرائیل و آغاز جنگی تمام عیار دیگر کاملا مشخص است که با ورود رسمی آمریکا به درگیری‌های ایران و اسرائیل، معادلات منطقه‌ای وارد مرحله‌ای تازه شده، اما در این میان، شاید یکی از مهم‌ترین پرسش‌های پیش‌روی تهران، نقش‌آفرینی روسیه است. آیا مسکو که سال‌هاست در قالب شراکت راهبردی با تهران همکاری دارد، در بزنگاه تاریخی فعلی نیز در کنار ایران خواهد ایستاد یا سیاست محتاطانه‌اش به ناامیدی تهران ختم می‌شود؟ در این میان یکی از مهم‌ترین تحرکات دیپلماتیک روز‌های اخیر را باید سفر روز گذشته سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران، به مسکو دانست.
انتظارات سخنگوی وزارت خارجه ایران از روسیه
اما پیش از رسیدن عراقچی به مسکو باید سخنان دیروز صبح اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه را مورد توجه قرار داد. بقایی با اشاره به روابط استراتژیک تهران و مسکو گفت: «روسیه دارای روابط سنتی و دوستانه با ایران است، عضو دائم شورای امنیت و یک بازیگر منطقه‌ای مهم است. بر همین اساس، ایران در چارچوب موافقتنامه شراکت راهبردی، انتظارات مشخصی از روسیه دارد؛ چه در سطح شورای امنیت و چه در سطح منطقه‌ای.» بقایی همچنین با تاکید بر اهمیت تحولات اخیر افزوده که «حمله به ایران صرفاً تعرض به یک کشور نیست، بلکه نقض آشکار حقوق بین‌الملل و تهدیدی علیه نظم جهانی است.»
دیدار به وقت جنگ در کرملین
در نهایت، اما دیروز ظهر ولادیمیر پوتین با عباس عراقچی وزیر امور خارجه در کرملین گفت‌و‌گو کرد و رئیس جمهور روسیه ضمن اشاره به روابطش با اسرائیل و آمریکا گفته که «همانطور که می‌دانید من با رئیس جمهور ایالات متحده، نخست وزیر اسرائیل، رئیس امارات متحده عربی و همچنین رئیس‌جمهور شما تلفنی صحبت کرده‌ام. من می‌دانم که شما به تازگی با وزرای خارجه در اروپا دیدار کرده‌اید. بسیار خوشحالم که امروز در مسکو هستید. این به ما فرصتی می‌دهد تا در مورد این مسائل فوری بحث کنیم و با هم در مورد چگونگی برون‌رفت از وضعیت امروز فکر کنیم.»
بیشتر بخوانید: فیلم/ شنیده شدن صدای چند انفجار در تل‌آویو
پوتین با بیان این که ما روابط طولانی‌مدت، خوب و قابل اعتمادی با ایران داریم؛ گفت که ما به سهم خود تلاش می‌کنیم تا به مردم ایران کمک کنیم.
وزیر امور خارجه ایران نیز در این دیدار اظهار داشت «سطح تنش اکنون به دلیل تهاجم بی دلیل رژیم اسرائیل و آمریکا در حال افزایش است. اقدامات تجاوزکارانه اسرائیل و آمریکا به ایران کاملاً نامشروع و ناقض قوانین بین المللی و هنجار‌های بین المللی است و ما اکنون از حاکمیت و کشور خود دفاع می‌کنیم – و دفاع ما مشروع است. ما همواره با دوستان خودمان در روسیه مشورت‌های نزدیک را داشته‌ایم. در موضوع هسته‌ای ایران، روسیه شریک و همراه ایران بوده است و در مذاکرات هسته‌ای هم حضور داشته است.»
البته وزیر امور خارجه ایران از مواضع روسیه در محکوم کردن تهاجم اسرائیل تشکر کرده و گفت که روسیه در جهت درست قوانین بین المللی قرار دارد.
هر چند که آن چه از جلسه به طور رسمی منتشر شد در نهایت حاوی مطالب دقیق و یا جزییات نبود، اما با توجه به اظهارات وزیر خارجه ایران و هم چنین سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشور به نظر می‌رسد که ایران اکنون بیش از همیشه چشم انتظار کمک از سوی روسیه است.
روسیه؛ از مواضع اعلامی تا ملاحظات راهبردی
در این بین، اما توجه به مواضع روسیه در قبال حملات اخیر علیه ایران نیز جالب است. اصلی‌ترین نظرات کرملین را می‌توان در چند محور خلاصه کرد:
محکومیت ضمنی اسرائیل و آمریکا: سخنگوی وزارت خارجه روسیه حملات را خطرناک و تحریک‌آمیز توصیف کرده و مسئولیت مستقیم آمریکا در آن را مورد تاکید قرار داده است.
هشدار نسبت به پیامد‌های فاجعه‌بار: سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه تهدیدات نظامی علیه ایران را فاجعه‌بار خوانده و گفته این بحران باید از طریق دیپلماسی حل شود.
دعوت به خویشتنداری: مقامات روس بار‌ها اعلام کرده‌اند که هرگونه درگیری گسترده‌تر به ضرر کل منطقه است و باید از راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز حمایت کرد.
پرهیز از تعهد نظامی: با وجود مواضع لفظی، روسیه صراحتاً اعلام کرده که وارد درگیری نظامی مستقیم در حمایت از ایران نخواهد شد.
در واقع روسیه همواره تاکید داشته که اساسا قرارداد راهبردی که با ایران دارد هیچگاه شامل دخالت و درگیری نظامی برای جمهوری اسلامی نبوده است، قراردادی چنان که با بلاروس دارد و شاید تلویحا نیز به ایرانی‌ها گفته‌اند که جمهوری اسلامی برای آنان در مفهوم بلاروس نیست.
نگاه غیرراهبردی روسیه به ایران
مساله این است که سوابق مسکو در برابر تهران در هیچ دوره تاریخی با یاد و خاطره نیکی همراه نبوده است. روسیه بار‌ها، ایران را در شرایط سخت تنها گذاشته و یا به سادگی از تعهدات خود در برابر کشور ما سر باز زده است.
چنان چه در روز‌های اخیر نیز حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس و تحلیل گر سیاسی نیز بااشاره به مجموع رفتار‌های روسیه و در مجموع رویکرد سرد مسکو و پکن گفته بود که این کشور‌ها هرگز «نگاه راهبردی» به ایران نداشته‌اند.
فلاحت پیشه هم چنین هشدار داد که بی‌تفاوتی این کشور‌ها در برابر مقاومت ایران می‌تواند در نهایت به ضرر خودشان تمام شود: «ایران، با اتکا به توان بومی، در برابر بزرگ‌ترین تجهیزات نظامی و زرادخانه‌های غربی ایستاده است. بی‌تفاوتی چین و روسیه در برابر این بی‌عدالتی، نهایتاً دودش به چشم خود آن‌ها خواهد رفت.»
او به‌صراحت ادعای پوتین درباره این که ایران از آن‌ها کمکی نخواسته را در واقع «تلاشی برای فرار از بدهی‌های تاریخی‌شان» تعبیر و گفت که ملت ایران، پیش‌تر، بیش از حد لازم، تاوان جنگ اوکراین را پرداخت کرده است.
هم چنین این تحلیل‌گر مسائل امنیتی با اشاره به سامانه‌های دفاعی روسی که در لحظات بحرانی هیچ نقش مؤثری نداشتند، گفت: همانطور که به سامانه اس-۳۰۰ روس‌ها اتکا نکردیم، به دیگر حمایت‌های نیامده نیز متکی نخواهیم بود.
این کارشناس سیاسی البته معتقد است که ریشه کمک‌نکردن روسیه و عدم درخواست ایران، در نگاه غیرراهبردی دو طرف به یکدیگر نهفته است.
سوابق سیاه روسیه در برابر ایران
اشارات این کارشناسان سیاسی البته که خالی از حقیقت نیست. مساله فروش پدافند و ضدهوایی اس ۳۰۰ هنوز از یاد ایرانیان نرفته است. تاخیر ارسال این ضدهوایی آن هم برای حدود یک دهه و فروش مدل اس ۴۰۰ آن در اوج اختلافات ایران با عربستان به ریاض را شاید باید از کمترین مواردی دانست که می‌توان به انواع بدعهدی‌های روس‌ها درباره آن اشاره کرد.
اما شاید در این میان موضوع عدم تحویل هواپیما‌های سوخو به ایران را در شرایط فعلی باید از مهم‌ترین موارد بدعهدی روس‌ها دانست.
روس‌ها که در روز‌های سخت و حساس تحریم، ایران را رها کردند و در جنگ ۸ ساله کنار عراق ایستادند و درباره وضعیت نیروگاه بوشهر به هیچ تعهدی عمل نکردند، در سال‌های اخیر نیز بار‌ها درباره فروش سوخو به ایران وعده دادند و هر بار به راحتی از تعهد خود سرباز زدند و این زخم شاید اکنون از همیشه برای ایرانیان تازه‌تر باشد.
در فرودین سال ۱۳۹۶ و در شرایطی که ایران در حال خرید هواپیما پس از دوره برجام بود، و حتی دو ایرباس به تهران رسیده بودند، یک مقام ارشد روس اعلام کرد که ایران ۱۲ سوخو ۱۰۰ خواهد خرید. الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه گفته همکاران ما تایید کرده‌اند که تاکنون رایزنی‌های مربوط به خرید ۱۲ هواپیما انجام شده است؛ در کوتاه‌مدت فروش ۳۰ هواپیما را در نظر داریم.
یک سال و اندی بعد و در آبان سال ۱۳۹۷، اما سیدکمال الدین شهریاری عضو کمیسیون عمران مجلس خبر داد که «اخیرا در اخباری تأیید نشده، شنیدم که حتی شرکت سوخو روسیه نیز اعلام کرده که اگر آمریکا مجوز فروش به ایران را بدهد، ما اقدام به فروش هواپیمای سوخو به جمهوری اسلامی می‌کنیم، از این رو حتی خرید هواپیما‌های روسی قطعی و صد در صد نیست.»
در واقع روس‌ها به وضوح امکان فروش سوخو به ایران را منوط به تایید و مجوز آمریکایی‌ها کرده بودند.
کشمکش بر سر خرید این هواپیما تا مدت‌ها ادامه داشت، اما زمانی که دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در دور نخست ریاست جمهوری خود به طور کامل از برجام خارج شد و اتفاقا روسیه در ردیف نخستین کشور‌هایی بود که ایران را رها کرد و تعهدات خود را به بهانه تحریم‌ها زیر پا گذاشت؛ دیگر شاید روشن شد که آسمان ایران هرگز رنگ سوخو را به خود نخواهد دید.
این بدعهدی درباره فروش سوخو، اما شاید تنها یک نمونه از مشتی در برابر خروار باشد. روسیه در سال‌های اخیر بار‌ها در موضوع جزایر سه گانه در کنار اعراب مدعی این جزایر و از جمله امارات متحده عربی ایستاده و در واقع ایران را نادیده گرفته و کنار زد.
بیشتر بخوانید:فیلم/ عملیات امداد و نجات در تهران آغاز شد
بیانیه مشترک روسیه و کشور‌های عربی حتی خشم دستگاه دیپلماسی ایران را نیز در پی داشت. خشمی که دستکم در احضار سفیر روسیه دیده می‌شد. در مقابل، اما ایران در سال‌های اخیر بار‌ها به خاطر جنگ روسیه و اوکراین مشمول تحریم‌های تازه و فشار‌های مضاعف شده است. از تحریم بندرانزلی توسط بریتانیا تا تحریم هوایی و شرکت‌های هواپیمایی ایران توسط اتحادیه اروپا همگی بخشی از این چرخه تحریم ایران به دلیل جنگ روسیه محسوب می‌شود.
حال در چنین شرایطی اساسا چطور ایران می‌تواند و اصلا عاقلانه است که بار دیگر دل به این شریک نه چندان مطمئن ببند؟ شریکی که خود اذعان دارد در برابر دفاع نظامی از ایران در شرایط دشوار هیچ وظیفه‌ای بر عهده ندارد!
مسکو؛ متحد ایران یا ناظری محتاط!
کما این که اکنون نیز از جزییات مذاکرات سفر عراقچی و اظهارات بقایی تا پاسخ محتاطانه پوتین همه چیز نشان می‌دهد که روسیه هم‌زمان در حال بازی در دو جبهه است؛ در ظاهر حامی ایران، اما در عمل بی‌میل به تقابل مستقیم با آمریکا و اسرائیل.
نباید فراموش کرد که روسیه عضو ثابت شورای امنیت است و می‌تواند با استفاده از حق وتو در شورای امنیت و فشار دیپلماتیک بر رژیم اسرائیل، کمک قابل توجهی به ایران کند، اما تاکنون، چنین تحرکی اصلا در کارنامه اخیر مسکو دیده نمی‌شود.
مواضع روسیه در ۱۰ روز گذشته نشان می‌دهد که مسکو اگر چه به‌صورت کلامی کنار ایران ایستاده، اما در عمل به استراتژی بازدارندگی نرم بسنده کرده است.
جمله پوتین به عراقچی مبنی بر اینکه «تلاش می‌کنیم به مردم ایران کمک کنیم»، به خوبی منعکس‌کننده همین وضعیت است؛ یک وعده‌ای دیپلماتیک، بدون تعهد مشخص اجرایی.
چنان وعده فروش سوخو‌ها که در نهایت منتظر مجوز و نظر آمریکا ماند و به هیچ بدل شد.
این در حالی است که در شرایط فعلی، تهران از مسکو انتظار دارد که فراتر از موضع‌گیری، وارد میدان عمل شود؛ اما هنوز معلوم نیست که کرملین مایل به پرداخت هزینه این حمایت است یا خیر و اساسا تمایلی به ورود به این میدان داشته باشد. از سوی دیگر دستکم روسیه اکنون می‌توانست به عنوان میانجی بازیگری در میان مذاکرات با آمریکا باشد، اما هم چنان ترجیح می‌دهد به عنوان تماشاگری تنها کنار بایستد.
منبع: توسعه ایرانی
source