06 تیر 1404 ساعت 14:00
بهترین جنگنده‌ها تعیین‌کننده‌ترین ابزار برای کسب برتری هوایی هستند. سه قدرت بزرگ جهان – آمریکا، چین و روسیه – هر کدام جدیدترین و پیشرفته‌ترین جنگنده‌های نسل نوین را در اختیار دارند. اما در نهایت قدرت هوایی جهان در اختیار کدام ارتش است؟
در این مقاله، ابتدا به معرفی برترین جنگنده‌های عملیاتی حال حاضر در نیروی هوایی آمریکا، چین و روسیه می‌پردازیم. هر هواپیما از نظر فناوری، توان رزمی و ویژگی‌های کلیدی – از جنگنده‌های نسل پنجم رادارگریز گرفته تا پیشرفته‌ترین جنگنده‌های نسل ۴+ – به طور مستقل بررسی می‌شود. سپس یک مقایسه‌ی دقیق فنی بین این جنگنده‌ها انجام خواهیم داد تا مشخص شود کدام کشور از نظر قدرت هوایی برتری دارد.
بهترین جنگنده‌های آمریکا
ایالات متحده آمریکا به عنوان پیشرو در صنعت هوافضای نظامی، چندین جنگنده‌ی برتر را در ناوگان خود دارد. در ادامه مهم‌ترین جنگنده‌های فعلی آمریکا را بررسی می‌کنیم:
لاکهید مارتین اف-22 رپتور (Lockheed Martin F-22 Raptor)
F-22 رپتور نخستین جنگنده‌ی پنهانکار نسل پنج جهان است و به عنوان پنهانکارترین و گران‌ترین جنگنده‌ی تاریخ شناخته می‌شود. این جنگنده‌ی تک‌سرنشینه با دو موتور توربوفن Pratt & Whitney F119 و نازل‌های تغییر دوبعدی، برای برتری هوایی مطلق طراحی شده است. F-22 قادر است بدون پس‌سوز با سرعت فراصوت پرواز کند (سوپرکروز) و حداکثر سرعت آن به حدود ماخ 2.25 (≈ ۱۵۰۰ مایل بر ساعت) می‌رسد. شعاع رزمی عملیاتی اف-22 حدود ۸۵۰ کیلومتر است و سقف پرواز آن به ۲۰ کیلومتر می‌رسد. سطح مقطع راداری (RCS) بسیار اندک این جنگنده – در حد چند سانتیمتر مربع – موجب می‌شود در رادار دشمن تقریبا نامرئی باشد. F-22 به رادار AN/APG-77 AESA و مجموعه اویونیک پیشرفته (سامانه‌های جنگ الکترونیک، لینک داده تاکتیکی امن و…) مجهز است و توان حمل ۸ موشک هوابههوا در محفظه‌های داخلی خود را دارد. هرچند در ابتدا نیروی هوایی آمریکا قصد خرید ۷۵۰ فروند از این جنگنده را داشت، اما به دلیل هزینه‌ی بسیار بالا و نبود رقیب هم‌سطح پس از جنگ سرد، تولید F-22 به ۱۸۷ فروند عملیاتی محدود شد. با این حال، F-22 همچنان یکی از ارکان اصلی قدرت هوایی آمریکا محسوب می‌شود و قرار است تا دههٔ ۲۰۳۰ در خدمت بماند.
لاکهید مارتین اف-35 لایتنینگ 2 (Lockheed Martin F-35 Lightning II)
F-35 لایتنینگ ۲ جدیدترین جنگنده‌ی پنهانکار چندمنظوره آمریکا و تنها جنگنده‌ی نسل پنج جهان است که در سه نیروی هوایی، دریایی و تفنگداران دریایی ایالات متحده به کار گرفته می‌شود. این هواپیمای تک‌موتوره که در سه نسخه‌ی A (معمولی)، B (با برخاست/فرود عمودی) و C (دریاپایه) تولید شده، برای انجام طیف گسترده‌ای از مأموریت‌ها – از نبرد هوایی گرفته تا حملات دقیق زمینی – طراحی گشته است. حداکثر سرعت F-35 به حدود ماخ 1.6 (≈ ۱۲۰۰ مایل بر ساعت) می‌رسد و سقف پرواز آن حدود ۱۵ کیلومتر است. اگرچه این سرعت و چالاکی، اندکی کمتر از جنگنده‌های غیرپنهانکار نسل قبل (مثل F-16) است، اما F-35 با داشتن سامانه‌های اویونیکی فوق‌پیشرفته، جبران مافات می‌کند. این جنگنده به یک رادار AN/APG-81 AESA، سامانه‌ی دید ۳۶۰ درجه‌ی DAS، حسگر هدف‌یاب فروسرخ EOTS و امکانات جنگ شبکه‌محور مجهز است. پنهانکاری F-35 نیز در نوع خود بی‌نظیر است؛ مقطع راداری آن از تمامی جهات بسیار کم بوده و به گفته‌ی منابع معادل یک «توپ گلف» است. F-35 می‌تواند به طور معمول ۴ تیر موشک یا بمب را در محفظه‌های داخلی خود حمل کند و در صورت نیاز (با پذیرش کاهش خفا) تسلیحات بیشتری روی بال‌ها سوار کند (تا حدود ۸ تن مهمات). تاکنون بیش از ۷۰۰ فروند از انواع F-35 وارد خدمت جهانی شده است و این هواپیما به ستون فقرات ناوگان رزمی آمریکا و چندین متحدش بدل گشته است. انتظار می‌رود خانواده‌ی F-35 تا سال ۲۰۷۰ در خدمت باقی بمانند و نقش اساسی در توان هوایی غرب ایفا کنند.
بوئینگ اف-15 ای ایکس ایگل 2 (Boeing F-15EX Eagle II)
F-15EX جدیدترین نسخه‌ی به‌روزرسانی‌شده‌ی جنگنده‌ی افسانه‌ای F-15 Eagle است که برای پاسخ به نیاز نیروی هوایی آمریکا به یک جنگنده‌ی سنگین غیرپنهانکار نسل 4+ طراحی شد. این جنگنده‌ی دوسرنشینه که «ایگل II» نام گرفته، از نظر حمل تسلیحات بی‌رقیب است و عنوان سنگین‌ترین تسلیحات قابل حمل توسط یک جنگنده را یدک می‌کشد. F-15EX می‌تواند تا ۲۲ موشک هوابههوا (با استفاده از لانچرهای چندتایی) حمل کند یا ترکیبی از موشک‌های هوابههوا و بمب‌های هدایت‌شونده به وزن بیش از ۱۳ تن را بر روی ۱۲ جایگاه خود سوار نماید. این هواپیما با وجود جثه‌ی بزرگ، بسیار پرقدرت است؛ دو موتور توربوفن F110-GE-129 آن در مجموع بیش از ۲۹ تن نیروی رانش فراهم می‌کنند و F-15EX را به سرعتی بیش از ماخ 2.5 (≈ ۱۶۵۰ مایل بر ساعت) می‌رسانند. شعاع رزمی آن در حدود ۱۲۷۰ کیلومتر و برد انتقالی‌اش با مخازن سوخت اضافی به بیش از ۳۹۰۰ کیلومتر می‌رسد. F-15EX به رادار AN/APG-82 AESA و سامانه‌ی جنگ الکترونیک EPAWSS تجهیز شده و دارای کابین دیجیتال مدرن با امکان کنترل همزمان توسط دو خدمه (یا یک خلبان در صورت نیاز) است. این جنگنده برای مأموریت‌های سنگین و درگیری‌های برتری هوایی در سناریوهایی که تهدید پدافندی کمتر است (به علت عدم خفا) ایده‌آل بوده و با جایگزینی F-15C/Dهای قدیمی، تضمین‌کننده‌ی حفظ توان درگیری هوابههوای برد بلند برای آمریکا است.
بوئینگ اف-ای-18 ای/اف سوپر هورنت (Boeing F/A-18E/F Super Hornet)
F/A-18 سوپر هورنت جنگنده‌ی ناونشین اصلی نیروی دریایی آمریکا است که در دهه‌ی ۲۰۰۰ جایگزین F-14 تام‌کت شد. این هواپیمای دوموتوره‌ی چندمنظوره به دوام، تطبیق‌پذیری و کارایی بالا شهرت دارد. سوپر هورنت با حداکثر سرعتی حدود ماخ 1.7 (≈ ۱۹۰۰ کیلومتر/ساعت) پرواز می‌کند و شعاع رزمی عملیاتی آن با استفاده از مخازن سوخت خارجی به بیش از ۷۰۰ کیلومتر می‌رسد. این جنگنده قابلیت حمل انواع تسلیحات هوابههوا (موشک‌های AIM-9 و AIM-120) و هوا‌به‌سطح (بمب‌های هدایت‌شونده‌ی لیزری/ماهواره‌ای، موشک‌های ضدکشتی AGM-84 و …) را دارد. در نسخه‌ی بلوک III جدید، سوپر هورنت به رادار بهبودیافته‌ی AN/APG-79 AESA، نمایشگر بزرگ کابین لمسی و غلاف پیشرفته‌ی IRST برای کشف اهداف پنهانکار مجهز شده است. هرچند F/A-18E/F یک جنگنده‌ی پنهانکار نیست، اما به دلیل هزینه‌ی پایین‌تر نگهداری و تطبیق با عملیات دریایی، تا زمان ورود جنگنده‌ی نسل آیندهٔ F/A-XX، همچنان ستون فقرات هوایی ناوگان دریاست و در کنار جنگنده‌های پنهانکار F-35C به تأمین قدرت هوایی در دریا می‌پردازد.
بهترین جنگنده‌های چین
طی دهه‌های اخیر، چین سرمایه‌گذاری عظیمی در توسعهٔ جنگنده‌های پیشرفته انجام داده و اکنون دارای نسل جدیدی از جنگنده‌هاست که به سرعت به ستون فقرات نیروی هوایی ارتش آزادی‌بخش خلق تبدیل شده‌اند. برجسته‌ترین جنگنده‌های چین عبارتند از:
چنگدو جی-20 میتی دراگون (Chengdu J-20 “Mighty Dragon”)
جنگندهٔ چنگدو J-20 ملقب به «اژدهای قدرتمند» اولین جنگندهٔ نسل پنج چین است. این هواپیمای دوموتوره با بال دلتا و سطوح کنترلی کانارد، برای مأموریت‌های برتری هوایی و رهگیری برد بلند طراحی شده است. J-20 با طول بدنهٔ بزرگ و محفظه‌های تسلیحات داخلی جادار، قادر به حمل حدود 24,000 پوند مهمات درونی است که به حفظ پنهانکاری آن کمک می‌کند. سرعت نهایی آن حدود ماخ 2.0 (≈ ۱۳۲۰ مایل بر ساعت) است و برد رزمی تخمینی در حدود ۲۰۰۰ کیلومتر دارد که از برد اغلب جنگنده‌های غربی بیشتر است. J-20 به رادار AESA پیشرفته و موشک‌های هوابههوای دوربرد PL-15 (با برد +۲۰۰ کیلومتر) مجهز است و برای نبرد نزدیک نیز موشک‌های چابک PL-10 را در محفظه‌های کناری حمل می‌کند. هرچند سطح مقطع راداری آن اندکی بیش از همتایان آمریکایی تخمین زده می‌شود (در حدود 0.05 متر مربع از روبرو), چین به‌طور مستمر در حال ارتقاء این جنگنده است – از جمله توسعهٔ موتورهای قدرتمندتر WS-15 برای دستیابی به توانایی سوپرکروز و افزودن نازل‌های وکتور رانش در مدل‌های آزمایشی جدید. J-20 اکنون به تعداد فزاینده‌ای تولید شده و نقش ستون فقرات قدرت هوایی چین را ایفا می‌کند.
شنیانگ جی-16 (Shenyang J-16)
شنیانگ J-16 یک جنگندهٔ چندمنظوره‌ی سنگین است که بر اساس طرح موفق سوخو-۳۰ روسی توسعه یافته، اما با فناوری‌های بومی چین ارتقاء یافته است. این جنگنده‌ی دوسرنشینه و دوموتوره با وزن برخاست حداکثر ~۳۵ تن، برای انجام مأموریت‌های متنوع هوابههوا، تهاجم زمینی، ضدکشتی و جنگ الکترونیک به کار می‌رود. J-16 مجهز به یک رادار پیشرفته‌ی نوع AESA (مشتق‌شده از فناوری به کار رفته در J-20) و اویونیک مدرن است و می‌تواند انواع مهمات شامل موشک‌های هوابههوای برد بلند PL-15، موشک‌های ضدکشتی YJ-83K، موشک‌های ضد‌رادار و بمب‌های هدایت لیزری را حمل کند. سقف پرواز این جنگنده ۱۷٬۳۰۰ متر است و سرعت نهایی آن به ماخ 2.0 می‌رسد. چین تاکنون بیش از ۳۰۰ فروند J-16 را به خدمت گرفته است که این امر نشان‌دهنده‌ی تولید انبوه و اعتماد به این پلتفرم است. کارشناسان نیز J-16 را یکی از پیشرفته‌ترین مشتقات خانوادهٔ «فلانکر» می‌دانند که حتی در برخی زمینه‌ها از نمونه‌های روسی برتری دارد (برای مثال، رادار AESA قدرتمند J-16 در برابر رادار قدیمی‌تر سوخو-۳۰MKI مزیت ایجاد کرده است). با وجود عدم برخورداری از موتورهای وکتور رانش، J-16 همچنان به واسطه طراحی بدنهٔ آیرودینامیک بهبود‌یافته و موتورهای قدرتمند، از چالاکی مناسبی بهره‌مند است و یک تهدید جدی در نبردهای هوایی محسوب می‌شود.
چنگدو جی-10 سی ویگوروس دراگون (Chengdu J-10C “Vigorous Dragon”)
چنگدو J-10C (ملقب به «اژدهای توانمند») یک جنگنده‌ی چندمنظوره‌ی تک‌موتوره و سبک است که نقش مکمل را در نیروی هوایی چین ایفا می‌کند. این هواپیما با طراحی بال دلتا و کانارد، شباهت‌هایی به جنگنده‌های اروپایی نظیر رافال دارد و از چالاکی بالایی برخوردار است. حداکثر سرعت J-10C حدود ماخ 1.8 (≈ ۱۱۸۰ مایل بر ساعت) است و برد رزمی آن نزدیک به ۱۲۴۰ کیلومتر تخمین زده می‌شود. این جنگنده مجهز به رادار کنترل فاز (AESA) و اویونیک به‌روز است و می‌تواند موشک‌های هوابههوای برد بلند PL-15، موشک‌های فروسرخ PL-10، بمب‌های هدایت‌لیزری و سایر مهمات هوشمند را حمل کند. J-10C از نظر سطح فناوری یک جنگندهٔ نسل 4.5 کامل محسوب می‌شود و چین با صدور آن به مشتریانی نظیر پاکستان (با نام +J-10CE) نشان داده که به کارایی آن اطمینان دارد. در یک رزمایش هوایی در سال ۲۰۲۲، گزارش‌هایی منتشر شد که عملکرد J-10C مجهز به موشک‌های PL-15 در برابر جنگنده‌های رافال نیروی هوایی هند بسیار چشمگیر بوده است، هرچند این ادعاها محل بحث باقی مانده‌اند. به طور کلی، J-10C به عنوان یک جنگنده‌ی چابک و چندمنظوره، به چین امکان می‌دهد ترکیبی متوازن از جنگنده‌های سنگین (J-20/J-16) و سبک را برای برتری هوایی به کار گیرد.
شنیانگ جی-15 فلایینگ شارک (Shenyang J-15 “Flying Shark”)
شنیانگ J-15 ملقب به «کوسهٔ پرنده» تنها جنگنده‌ی ناونشین عملیاتی چین تا به امروز است. این هواپیما در واقع توسعه‌یافته‌ی جنگنده‌ی روسی Su-33 (مشتق سوخو-۲۷ دریایی) است که از اوکراین به دست آمد و با الکترونیک چینی تکمیل شد. J-15 یک جنگنده‌ی دوموتوره و سنگین است که برای برخاست از ناوهای هواپیمابر مجهز به اسکی-جامپ طراحی شده و در نتیجه محدودیت‌هایی در حداکثر وزن برخاست دارد. با این وجود، J-15 می‌تواند طیف متنوعی از تسلیحات را حمل کند، از جمله موشک‌های ضدکشتی YJ-83K، موشک‌های هوابههوای PL-12 و PL-8، و بمب‌های هدایت‌شونده. حداکثر سرعت آن حدود ماخ 2.0 و برد عملیاتی‌اش مشابه Su-33 در حدود ۱۲۰۰-۱۵۰۰ کیلومتر است. این جنگنده فاقد پنهانکاری و نسبت به سایر جنگنده‌های چینی قدیمی‌تر است، اما تا پیش از ورود جنگنده‌های نسل پنجم دریایی (مانند طرح فرضی J-35)، ستون فقرات بال هوایی ناوهای چین (مانند Liaoning و Shandong) را تشکیل می‌دهد. انتظار می‌رود با عملیاتی‌شدن ناوهای جدید چین با منجنیق الکترومغناطیسی، جنگنده‌های جدید پنهانکار جایگزین J-15 شوند، اما در حال حاضر کوسهٔ پرنده تنها گزینهٔ در دسترس ناوگان دریایی چین است.
بهترین جنگنده‌های روسیه
روسیه به عنوان وارث صنعت هوایی شوروی، همچنان جنگنده‌های پیشرفته‌ای در خدمت دارد. بهترین جنگنده‌های روسیه ترکیبی از یک مدل نسل پنجم و چندین جنگنده‌ی 4++ بسیار چابک و قدرتمند هستند:
سوخو سو-57 فلون (Sukhoi Su-57 Felon)
سوخو Su-57 (لقب ناتو: Felon) جنگنده‌ی نسل پنجم روسیه است که برای ایفای نقش چندمنظوره (برتری هوایی و تهاجم زمینی) طراحی شده است. Su-57 یک هواپیمای تک‌سرنشینه و دوموتوره با طراحی پنهانکار است، اگرچه میزان خفاکاری آن اندکی کمتر از همتایان غربی ارزیابی می‌شود. نقطهٔ قوت بارز Su-57 چالاکی و مانورپذیری فوق‌العاده‌ی آن است؛ این جنگنده با بهره‌گیری از نازل‌های متحرک سه‌بعدی در هر دو موتور، قادر به انجام مانورهای پیشرفته (مانند مانور کبرا) است و نسبت رانش به وزن بالایی دارد. سرعت نهایی Su-57 حدود ماخ 2.0 (≈ ۱۵۳۵ مایل بر ساعت) است و سقف پرواز آن به ۲۰٬۰۰۰ متر می‌رسد. برد انتقالی این جنگنده با سوخت اضافی حدود ۴۵۰۰ کیلومتر است و شعاع رزمی آن بسته به مأموریت بین ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ کیلومتر تخمین زده می‌شود. Su-57 دارای یک رادار N036 «بلکا» با آرایه فازی فعال در دماغه و چند رادار فرعی در اطراف بدنه است که پوشش 360 درجه را فراهم می‌کنند. همچنین یک سامانه‌ی جستجو و ردگیری فروسرخ (IRST) پیشرفته برای کشف اهداف پنهانکار از طریق امضای حرارتی دارد. تسلیحات اصلی Su-57 شامل موشک‌های هوابههوای برد بلند جدید (نظیر R-77M) و موشک‌های هدایت فروسرخ نزدیک (R-74) است که عمدتاً در ۲ محفظه‌ی داخلی حمل می‌شوند؛ علاوه بر آن دو محفظه کوچک جانبی برای موشک‌های کوتاه‌برد دارد. اگرچه روسیه در ابتدا برنامه‌ی تولید ده‌ها فروند Su-57 را داشت، تا سال ۲۰۲۵ تنها حدود ۲۰ فروند عملیاتی از این جنگنده تحویل شده است. با این وجود، هزینه‌ی واحد کمتر این هواپیما (حدود ۳۵-۵۰ میلیون دلار برآورد می‌شود) نسبت به رقبای غربی، می‌تواند آن را به گزینه‌ای جذاب در بازار صادرات تبدیل کند.
سوخو سو-35 فلانکر-ای (Sukhoi Su-35 Flanker-E)
سوخو Su-35S (ملقب به فلانکر-E) یک جنگنده‌ی برتری هوایی نسل 4++ است که بر پایه‌ی طرح جاودانه‌ی Su-27 توسعه یافته و به آخرین فناوری‌های الکترونیک و پیشرانه مجهز شده است. این جنگنده‌ی تک‌سرنشینه با دو موتور توربوفن AL-41F1S و نازل‌های وکتور رانش دوبعدی، از چابک‌ترین جنگنده‌های غیرپنهانکار حال حاضر محسوب می‌شود. Su-35 می‌تواند با بهره‌گیری از توان مانوری بسیار بالا و سامانه‌های کنترل پرواز پیشرفته، در نبرد نزدیک (داگ‌فایت) اکثر رقبا را مغلوب کند. حداکثر سرعت آن ماخ 2.25 (≈ ۱۴۹۰ مایل بر ساعت) است و برد انتقالی آن با دو مخزن سوخت خارجی به ۴۵۰۰ کیلومتر می‌رسد. سقف پرواز عملیاتی Su-35 حدود ۱۸٬۰۰۰ متر است. رادار قدرتمند N035 «ایربیس-E» (آرایه فازی غیرفعال) این جنگنده قادر است اهداف هوایی را از فواصل بسیار دور (تا ۴۰۰ کیلومتر) شناسایی کند، هرچند به دلیل PESA بودن، در برابر جنگنده‌های مجهز به رادار AESA اندکی ضعف دارد. Su-35 انواع موشک‌های پیشرفته روسی مانند موشک هوابههوای فعال R-77-1، موشک فروسرخ R-73 و موشک‌های ضدسطح چون Kh-31 را حمل می‌کند و مجموعاً ۱۲ مقر حمل سلاح دارد که تا ۸ تن تسلیحات را می‌توانند نگه دارند. این جنگنده در حال حاضر پیشرفته‌ترین جنگندهٔ عملیاتی روسیه به‌شمار می‌رود و ستون فقرات یگان‌های شکاری نیروی هوافضای روسیه (VKS) را تشکیل داده است.
میکویان میگ-35 فالکروم-اف (Mikoyan MiG-35 Fulcrum-F)
میکویان MiG-35 جدیدترین عضو خانوادهٔ MiG-29 Fulcrum است که با ارتقاء‌های گسترده به استاندارد نسل 4++ رسیده است. این جنگندهٔ تک‌سرنشینه/دو‌سرنشینهٔ دوموتوره برای ایفای نقش چندمنظوره (رهگیری، پشتیبانی نزدیک و حملهٔ سبک) طراحی شده است و نسبت به سوخوهای سنگین، ابعاد کوچکتر و هزینهٔ پایین‌تری دارد. MiG-35 مجهز به رادار پیشرفتهٔ ژوک-AE با آنتن فازی فعال است که نسبت به نسل قبلی (اسکن مکانیکی) به‌مراتب برد و دقت بیشتری دارد. حداکثر سرعت آن حدود ماخ 2.25 (≈ ۱۳۰۰ مایل بر ساعت) است و برد انتقالی‌اش با سه مخزن سوخت خارجی به حدود ۳۰۰۰ کیلومتر می‌رسد. سقف پرواز MiG-35 در حدود ۱۶٬۰۰۰ متر است و شعاع رزمی آن حدود ۱۰۰۰ کیلومتر تخمین زده می‌شود. این جنگنده می‌تواند انواع موشک‌های روسی از جمله موشک‌های فعال R-77، موشک‌های فروسرخ R-73/74، موشک‌های ضدکشتی سبک Kh-35 و بمب‌های هدایت‌شونده را حمل کند. با وجود ویژگی‌های پیشرفته (از جمله سامانه‌های دید و نشان‌گذاری فروسرخ OLS و کابین دیجیتال)، MiG-35 تا کنون تنها به تعداد محدودی تولید شده و عمدتاً برای آزمایش و نمایش به کار رفته است. با این حال، روسیه آن را به عنوان یک گزینه‌ی صادراتی ارزان‌تر نسبت به سوخو-57 و سوخو-35 تبلیغ می‌کند تا نیاز کشورهایی که خواهان جنگنده‌ای مدرن اما مقرون‌به‌صرفه‌تر هستند را تأمین نماید.
پروژه‌های آینده آمریکا
ایالات متحده هم‌اکنون در حال توسعهٔ جنگندهٔ نسل ششم خود تحت برنامهٔ NGAD (مخفف Next Generation Air Dominance) است. گفته می‌شود دست‌کم یک نمونهٔ اولیه از این جنگنده در سال ۲۰۲۰ به صورت محرمانه آزمایش پرواز را انجام داده است. جنگندهٔ NGAD که احتمالاً در اواخر دههٔ ۲۰۲۰ یا اوایل ۲۰۳۰ وارد خدمت می‌شود، جایگزین F-22 رپتور خواهد شد و انتظار می‌رود ترکیبی از پنهانکاری بسیار بالا, تسلیحات و حسگرهای انرژی‌پایه (لیزرهای دفاعی), هوش مصنوعی در کمک خلبانی و قابلیت کنترل چندین پهپاد همراه (به عنوان wingman) را داشته باشد. همچنین نیروی دریایی آمریکا برنامهٔ F/A-XX را به عنوان جنگندهٔ نسل ششم ناونشین دنبال می‌کند که در دههٔ ۲۰۳۰ برای جایگزینی سوپر هورنت‌ها وارد خدمت خواهد شد. مجموع این تلاش‌ها، حاکی از عزم آمریکا برای حفظ برتری تکنولوژیک خود در آسمان برای دهه‌های آینده است.
پروژه‌های آینده چین
چین نیز به موازات ارتقاء جنگنده‌های فعلی خود, برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای نسل‌های آتی دنبال می‌کند. گزارش‌ها حاکیست که صنایع هوافضای چین کار روی یک جنگندهٔ نسل ششم را آغاز کرده و حداقل دو طرح پیش‌نمونه (prototype) را آزمایش می‌کند. برخی منابع غیررسمی از این طرح‌ها با نام‌های J-36 و J-50 یاد می‌کنند. انتظار می‌رود جنگندهٔ نسل ششم چین در دههٔ ۲۰۳۰ معرفی شود و احتمالاً شامل فناوری‌های نوینی چون موتورهای سیکل متغیر, هوش مصنوعی پیشرفته, پیوند دادهٔ گسترده و شاید تسلیحات لیزری باشد. علاوه بر این، چین در حال توسعهٔ یک جنگندهٔ پنهانکار برای ناوهای هواپیمابر خود است که احتمالاً بر اساس طرح FC-31 (جنگندهٔ دو موتورهٔ متوسط) خواهد بود. این جنگنده‌ی دریایی پنهانکار – که گاهی از آن با نام غیررسمی J-35 یاد می‌شود – برای عملیات از ناوهای جدید چین با سیستم پرتاب منجنیقی در نظر گرفته شده و ممکن است تا اواخر دههٔ ۲۰۲۰ یا اوایل دههٔ ۲۰۳۰ عملیاتی شود. به طور کلی، سرمایه‌گذاری چین در پروژه‌های آینده نشان می‌دهد که این کشور قصد دارد فاصلهٔ فناوری خود را با ایالات متحده کم کرده و حتی در برخی حوزه‌ها پیشی بگیرد.
پروژه‌های آینده روسیه
روسیه نیز چندین پروژه برای به‌روز نگه داشتن ناوگان جنگنده‌ای خود در دست دارد. مهم‌ترین آن‌ها طرح سوخو Su-75 Checkmate است که یک جنگندهٔ تک‌موتورهٔ پنهانکار سبک محسوب می‌شود. چک‌میت برای اولین بار در نمایشگاه MAKS 2021 رونمایی شد و در ابتدا اعلام گردید که اولین پروازش در سال ۲۰۲۳ انجام خواهد شد؛ اما این موعد به ۲۰۲۴ و سپس ۲۰۲۵ موکول گردید. Su-75 به عنوان یک جنگندهٔ ارزان‌تر و ساده‌تر نسبت به Su-57 طراحی شده و هدف آن جذب مشتریان صادراتی و نیز تأمین یک جنگندهٔ پنهانکار سبک برای نیروی هوایی روسیه است. پیش‌بینی می‌شود چک‌میت بسیاری از فناوری‌های سوخو-57 را در ابعادی کوچکتر ارائه کند – از جمله مقطع راداری بسیار کم، قابلیت حمل درونی تسلیحات و احتمالاً توان همکاری با پهپادهای رزمی. علاوه بر Su-75، روسیه دربارهٔ توسعهٔ یک رهگیر پیشرفته با عنوان احتمالی MiG-41 (یا PAK-DP) نیز ابراز علاقه کرده است که جانشین MiG-31 در دههٔ آینده شود. گفته می‌شود MiG-41 می‌تواند به سرعت‌های سرسام‌آور (ابرصوتی) دست یابد و برای دفاع هوایی استراتژیک روسیه طراحی خواهد شد. با این حال، تحقق تمامی این پروژه‌ها با توجه به محدودیت‌های مالی و فناوری روسیه با عدم قطعیت‌هایی همراه است؛ به ویژه برنامهٔ چک‌میت که بدون سرمایه‌گذاری خارجی ممکن است با تأخیر طولانی مواجه شود. در مجموع، هر سه کشور آمریکا، چین و روسیه با سرمایه‌گذاری در جنگنده‌های نسل آینده تلاش دارند برتری هوایی خود را در دهه‌های پیش رو تضمین کنند.
مقایسه بهترین جنگنده‌های آمریکا، چین و روسیه
حال که با برترین جنگنده‌های هر سه کشور آشنا شدیم، در ادامه مشخصات فنی تعدادی از مهم‌ترین همتایان آن‌ها را به صورت مقایسه‌ای مرور می‌کنیم. جدول‌های زیر جنگنده‌های شاخص نسل پنجم و نسل 4+/4++ آمریکا، چین و روسیه را در کنار یکدیگر قرار می‌دهند:
جنگنده‌های نسل پنجم پنهانکار
| مشخصات | F-22 Raptor (آمریکا) | Chengdu J-20 (چین) | Sukhoi Su-57 (روسیه) |
|---|---|---|---|
| نسل/نقش | نسل پنجم – برتری هوایی | نسل پنجم – چندمنظوره سنگین | نسل پنجم – چندمنظوره |
| خدمه | 1 | 1 | 1 |
| موتور | 2 × توربوفن پس‌سوزدار | 2 × توربوفن پس‌سوزدار | 2 × توربوفن پس‌سوزدار |
| رانش‌برداری | بله (2D) | خیر | بله (3D) |
| سرعت بیشینه | ماخ 2.25 (≈ ۲۴۱۴ km/h) | ماخ 2.0 (≈ ۲۱۳۰ km/h) | ماخ 2.0 (≈ ۲۴۷۰ km/h) |
| برد انتقالی | ~ ۳۰۰۰ km (با مخازن سوخت) | ~ ۵۵۰۰ km (با مخازن سوخت) | ~ ۴۵۰۰ km (با مخازن سوخت) |
| شعاع رزمی | ~ ۸۵۰ km | ~ ۲۰۰۰ km | ~ ۱۲۰۰ km |
| سقف پرواز | ~ ۲۰٬۰۰۰ m | ~ ۲۰٬۰۰۰ m | ~ ۲۰٬۰۰۰ m |
| رادار | AN/APG-77 AESA | Type 1475 AESA | N036 Belka AESA |
جنگنده‌های نسل 4.5/4++ سنگین
| مشخصات | Boeing F-15EX (آمریکا) | Shenyang J-16 (چین) | Sukhoi Su-35S (روسیه) |
|---|---|---|---|
| نسل/نقش | نسل 4.5 – چندمنظوره سنگین | نسل 4.5 – چندمنظوره سنگین | نسل 4++ – برتری هوایی/چندمنظوره |
| خدمه | 2 | 2 | 1 |
| موتور | 2 × توربوفن پس‌سوزدار | 2 × توربوفن پس‌سوزدار | 2 × توربوفن پس‌سوزدار (TVC) |
| رانش‌برداری | خیر | خیر | بله (2D) |
| سرعت بیشینه | ماخ 2.5 (≈ ۲۶۵۵ km/h) | ماخ 2.0 (≈ ۲۱۲۰ km/h) | ماخ 2.25 (≈ ۲۳۹۰ km/h) |
| برد انتقالی | ~ ۳۹۰۰ km (با سوخت اضافه) | ~ ۴۰۰۰ km (با سوخت اضافه) | ~ ۴۵۰۰ km (با سوخت اضافه) |
| شعاع رزمی | ~ ۱۲۷۰ km | ~ ۱۵۰۰ km | ~ ۱۵۰۰ km |
| سقف پرواز | ~ ۱۸٬۰۰۰ m | ~ ۱۷٬۳۰۰ m | ~ ۱۸٬۰۰۰ m |
| رادار | AN/APG-82 AESA | AESA (چینی) | N035 Irbis-E (PESA) |
جنگنده‌های نسل 4.5 سبک/متوسط
| مشخصات | F-16C Block 70 (آمریکا) | Chengdu J-10C (چین) | Mikoyan MiG-35 (روسیه) |
|---|---|---|---|
| نسل/نقش | نسل 4.5 – چندمنظوره سبک | نسل 4.5 – چندمنظوره تک‌موتوره | نسل 4++ – چندمنظوره متوسط |
| خدمه | 1 | 1 | 1 |
| موتور | 1 × توربوفن پس‌سوزدار | 1 × توربوفن پس‌سوزدار | 2 × توربوفن پس‌سوزدار |
| رانش‌برداری | خیر | خیر | خیر |
| سرعت بیشینه | ماخ 2.0 (≈ ۲۴۱۴ km/h) | ماخ 1.8 (≈ ۲۲۰۵ km/h) | ماخ 2.2 (≈ ۲۱۰۰ km/h) |
| برد انتقالی | ~ ۳۹۴۰ km (با سوخت اضافه) | ~ ۴۶۰۰ km (با سوخت اضافه) | ~ ۳۰۰۰ km (با سوخت اضافه) |
| شعاع رزمی | ~ ۵۸۰ km | ~ ۱۲۴۰ km | ~ ۱۰۰۰ km |
| سقف پرواز | ~ ۱۵٬۰۰۰ m | ~ ۱۸٬۰۰۰ m | ~ ۱۶٬۰۰۰ m |
| رادار | AN/APG-83 AESA | AESA (چینی) | ژوک-AE AESA |
جمع‌بندی؛ قدرت هوایی جهان در اختیار کیست؟
مقایسهٔ فوق نشان می‌دهد که هر یک از این کشورها بر حوزه‌هایی خاص تأکید دارند. آمریکا با در اختیار داشتن جنگنده‌های نسل پنج پیشرفته (مانند F-22 و F-35)، در زمینهٔ پنهانکاری، سنسورها و شبکه‌محوری پیشتاز است. چین با سرمایه‌گذاری فراوان توانسته ترکیبی از جنگنده‌های پنهانکار و غیرپنهانکار مدرن را به‌صورت انبوه تولید کند و فاصلهٔ تکنولوژیک خود را با غرب کاهش دهد. روسیه نیز اگرچه در زمینهٔ پنهانکاری عقب‌تر است، اما با تکیه بر طراحی‌های آیرودینامیکی برتر (مانند Su-35) و تسلیحات کارآمد، همچنان از قدرت‌های مطرح در نبردهای هوایی است. باید توجه داشت که برتری هوایی تنها به پلتفرم جنگنده وابسته نیست؛ عواملی چون مهارت خلبانان، پشتیبانی آواکس و تانکر، تعداد جنگنده‌های عملیاتی و دکترین به‌کارگیری نیز تعیین‌کننده‌اند. با این حال، رقابت نزدیک میان آمریکا، چین و روسیه در توسعهٔ بهترین جنگنده‌ها سبب پیشرفت سریع فناوری هوافضا شده و در سال‌های آینده نیز این رقابت ادامه خواهد داشت.
source