30 مرداد 1404 ساعت 17:43
مدیر گروه ارتباطات نوری پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات از راه‌اندازی اولین شبکه کوانتومی کشور تا ابتدای سال آینده خبر داد.
با عنایت به آخرین اخبار داخلی، کشورمان قصد دارد تا پیش از فرا رسیدن سال آینده نخستین شبکه کوانتومی خود را به بهره‌برداری برساند. این رویداد مهم به تازگی از سوی مدیر گروه ارتباطات نوری پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، داوود رنجبر رفیع اعلام شده است.
وی در خصوص دستیابی به این دانش گفت: «تکنولوژی کوانتوم دیگر یک مفهوم دوردست یا صرفاً نظری نیست؛ بلکه به سرعت در حال تبدیل شدن به یک ستون فقرات برای توسعه علمی، صنعتی، امنیتی و اطلاعاتی در سطح جهانی است. کشورهایی پیشرو نظیر ایالات متحده آمریکا، چین، روسیه، آلمان و حتی رژیم صهیونیستی، از مدت‌ها قبل سرمایه‌گذاری‌های عظیمی را در این عرصه به عمل آورده‌اند، زیرا به خوبی دریافته‌اند که کنترل و توسعه این فناوری، قدرت و نفوذ آینده را تضمین خواهد کرد.»
رنجبر رفیع افزود: «حال ایران نیز با درکی راهبردی از این چشم‌انداز جهانی، با عزمی جدی وارد این میدان رقابت شده است. پروژه ملی طراحی و پیاده‌سازی نخستین شبکه کوانتومی کشور نه تنها تحت حمایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار دارد، بلکه با همکاری‌های استراتژیک نهادهایی حیاتی نظیر سازمان انرژی اتمی و شرکت‌های دانش‌بنیان کلید خورده است.
خیز بلند کشور برای توسعه اولین شبکه کوانتومی
ورود ایران به عرصه نوظهور فناوری کوانتومی، داستانی است که ریشه‌های آن به سال ۱۳۹۴ بازمی‌گردد. در آن زمان پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات سه محور اصلی این دانش نوین، شامل ارتباطات کوانتومی، رمزنگاری کوانتومی و رایانش کوانتومی را شناسایی و فعالیت‌های بنیادی و تحقیقاتی خود را در این زمینه‌ها آغاز کرد.
چهار سال بعد، یعنی در سال ۱۳۹۸ این پژوهشگاه گامی بلندتر برداشت و مهم‌ترین پروژه خود یعنی تدوین نقشه راه فناوری کوانتوم در کشور را آغاز کرد. این نقشه راه با هدف قرار دادن همان سه حوزه محوری ارتباطات، رایانش و رمزنگاری کوانتومی، یک چشم‌انداز ۱۰ ساله برای توسعه این فناوری در ایران ترسیم کرده است. برای اطمینان از جامعیت و کارایی این نقشه راه، تمامی بازیگران کلیدی، مراکز دانشگاهی پیشرو، شرکت‌های فعال در این زمینه و نهادهای ذی‌ربط شناسایی شده‌اند تا هم‌افزایی لازم برای دستیابی به اهداف صورت پذیرد.
داوود رنجبر رفیع، مدیر گروه ارتباطات نوری پژوهشگاه با تاکید بر ضرورت همگام‌سازی بی‌وقفه کشور با تحولات جهانی در حوزه کوانتوم، عنوان کرد که مطالعات تطبیقی گسترده‌ای بر روی برنامه‌های کشورهای پیشرفته در این زمینه صورت گرفته و نتیجه این مطالعات، تعریف پروژه‌ای ملی و راهبردی با عنوان «طراحی و پیاده‌سازی شبکه کوانتومی ملی» بوده است. این شبکه برای اولین‌بار در کشور، قرار است با یک پایلوت اولیه متشکل از ۷ گره کوانتومی آغاز به کار کند.
نکته حائز اهمیت این است که تجهیزات مورد نیاز برای این شبکه، با تکیه بر توان و دانش داخلی، توسط چندین شرکت دانش‌بنیان ایرانی طراحی و ساخته شده‌اند. همچنین این پروژه در حال حاضر در فاز اجرایی قرار دارد و زیرساخت ارتباطی آن بر بستر فیبر نوری خواهد بود. این انتخاب زیرساخت، به دلیل قابلیت‌های بالای فیبر نوری در توزیع کلیدهای رمزنگاری کوانتومی (QKD) و امکان انتقال اطلاعات با امنیت فوق‌العاده بالا، حیاتی است و از این رو، امنیت داده‌ها را در سطح بالایی تضمین می‌کند.
به گفته داوود رنجبر رفیع، هدف نهایی این طرح توسعه این پروژه به یک شبکه گسترده و ملی با ده‌ها گره در سراسر کشور است. این بدان معناست که می‌توان مراکز استان‌ها را به این شبکه متصل کرد تا ارتباطات امن، در قالب یک ساختار واحد، یکپارچه و ملی برقرار شود. زمان‌بندی فشرده و در عین حال واقع‌بینانه برای این پروژه، حدود ۱۴ تا ۱۵ ماه در نظر گرفته شده است. با توجه به این برنامه، قرار است پایلوت اولیه این شبکه تا اردیبهشت سال آینده و همزمان با روز جهانی مخابرات، راه‌اندازی و به بهره‌برداری برسد.
چالش‌ها و چشم‌انداز توسعه کوانتوم در ایران
مدیر گروه ارتباطات نوری پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در ادامه چالش‌هایی که پیشرفت کشور در این حوزه را کند می‌سازد را مورد بررسی قرار داد. نخستین چالش کمبود فاحش نیروی انسانی متخصص و آموزش‌دیده در این رشته بسیار نوین است؛ حوزه‌ای که نیازمند ترکیبی از دانش فیزیک کوانتوم، علوم کامپیوتر پیشرفته و مهندسی سیستم‌های پیچیده است. دومین چالش نیز ضعف در سرمایه‌گذاری‌های ملی و تخصیص بودجه کافی برای تحقیقات، توسعه و زیرساخت‌های لازم است.
رنجبر رفیع با یادآوری موفقیت‌های چشمگیر ایران در فناوری نانو، تأکید کرد که اگر قرار است در عرصه کوانتوم نیز به سطحی مشابه از پیشرفت دست یابیم، حمایت مالی و سیاست‌گذاری کلان از سوی دولت و تمامی نهادهای مسئول نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است.
مدیر گروه ارتباطات نوری پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در ادامه به رقابت‌های جهانی در این زمینه اشاره کرد و توضیح داد که امروز کشورهایی نظیر چین و آمریکا صرفاً به توسعه سخت‌افزارهای کوانتومی بسنده نکرده‌اند، بلکه گام فراتر نهاده و شبکه‌های کوانتومی خود را راه‌اندازی کرده و حتی خدمات ابری کوانتومی را برای کاربران فراهم آورده‌اند. به گفته رنجبر رفیع اگر در این رقابت علمی و فناورانه عقب بمانیم، سرنوشتی جز تبدیل شدن به مصرف‌کننده صرف محصولات و خدمات این کشورها نخواهیم داشت.
رنجبر رفیع با اشاره به این دستاورد مهم اظهار داشت که در اواخر سال گذشته، با دستور رئیس‌جمهور و زیر نظر مستقیم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، «شورای راهبری کوانتوم» تشکیل شد. هدف این شورا، ایجاد یک انسجام و تقسیم‌کاری ملی میان تمامی نهادهای ذی‌ربط است. این نهادها شامل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان انرژی اتمی، نهادهای نظامی که از جمله کاربران اصلی امنیت کوانتومی هستند، دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شوند.
مدیر گروه ارتباطات نوری پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات عنوان داشت که تدوین نقشه راه نهایی توسط این شورا در مرداد ماه به اتمام رسیده و در انتظار ابلاغ رسمی به دستگاه‌های مربوطه است. بر اساس این تقسیم‌کار دقیق، وظایف مشخصی برای هر نهاد در نظر گرفته شده است. این وظایف شامل تأسیس آزمایشگاه‌های پیشرفته تست و ارزیابی تجهیزات کوانتومی در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، حمایت همه‌جانبه از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه از طریق مشوق‌ها و تسهیلات مالی و همچنین توسعه زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی لازم می‌شود.
گام‌های ایران در ساخت رایانه‌های کوانتومی
مدیر گروه ارتباطات نوری پژوهشگاه، در ادامه تشریح مسیر پیش روی ایران در قلمرو فناوری‌های نوین به پیوند هوش مصنوعی و محاسبات کوانتومی اشاره داشت. وی تاکید کرد که در افق آینده شبکه‌های ارتباطی، به ویژه در بستر نسل ششم تلفن همراه (6G) تلفیق هوش مصنوعی با رایانش کوانتومی نقش محوری و اجتناب‌ناپذیری ایفا خواهد کرد.
رنجبر رفیع توضیح داد که در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تیم‌های تحقیقاتی به طور دقیق الزامات و چالش‌های این همگرایی را بررسی کرده‌اند. این بررسی‌ها شامل چگونگی به کارگیری هوش مصنوعی کوانتومی در لایه‌های کنترلی شبکه‌های ارتباطی، افزایش هوشمندی در مدیریت منابع شبکه و همچنین تقویت امنیت ارتباطات از طریق الگوریتم‌های رمزنگاری کوانتومی می‌شود.
در ادامه، رنجبر رفیع در پاسخ به پرسشی در مورد مبانی فیزیکی و تکنولوژی‌های زیرساختی رایانه‌های کوانتومی توضیحاتی ارائه داد. وی بیان کرد که در چارچوب «نقشه راه ملی فناوری کوانتوم»، روش‌های متعددی برای ساخت و توسعه رایانه‌های کوانتومی مورد کاوش و ارزیابی قرار گرفته است. این روش‌ها شامل استفاده از ابررساناها و روش‌های مبتنی بر تله‌کوانتومی یا اتم‌های سرد است که خوشبختانه چند نهاد در کشور در این حوزه به مرحله تولید آزمایشی رسیده‌اند.
رنجبر رفیع در پایان سخنان خود با تاکید بر نقش حیاتی حمایت‌های حاکمیتی یادآور شد که پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، به عنوان بازوی فنی و مغز متفکر وزارت ارتباطات، نقش محوری در طراحی و بستر‌سازی شبکه کوانتومی کشور ایفا می‌کند. اما وی هشدار داد که موفقیت در این مسیر راهبردی، به هیچ عنوان خودبه‌خودی نخواهد بود و نیازمند حمایت‌های جدی‌تر، مستمر و همه‌جانبه از سوی نهادهای کلیدی شامل وزارت ارتباطات، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و سایر نهادهای مرتبط است.
به عقیده رنجبر رفیع اگر این حمایت‌های حیاتی، چه در قالب تسهیلات مالی، چه پشتیبانی‌های قانونی و چه اولویت‌بندی در تخصیص منابع به طور کامل محقق شود، آنگاه کشورمان این پتانسیل را دارد که نه تنها به خودکفایی در این زمینه دست یابد، بلکه به یکی از بازیگران مطرح حوزه کوانتوم در منطقه تبدیل شود.
source