اقتصاد۲۴- دوستداران آسمان، از روز‌ها پیش برای یکشنبه‌شب آماده شده‌اند. جایی برای دیدن ماه‌گرفتگی کامل انتخاب کرده‌اند و برای رصد و عکس‌برداری از ماه سرخ، برنامه چیده‌اند.
این خسوف که حدود ۸۲ دقیقه طول می‌کشد، علاوه‌بر ایران، برای ساکنان سراسر آسیا و اقیانوسیه، بخش‌های زیادی از آفریقا و شرق اروپا هم قابل‌مشاهده است و محافل علمی و نجومی را به تکاپو انداخته. اما برای شماری دیگر از افراد، فرصت تماشای خسوف کامل با پرداختن به باور‌های خرافی از دست می‌رود. خرافه به آنها می‌گوید به ماه‌گرفتگی نگاه نکنید، در هنگام گرفت از خوردن و آشامیدن و خوابیدن بپرهیزید، کار جدیدی نکنید و کار‌های قبلی را هم ادامه ندهید.
در شماری از گروه‌های تلگرامی و واتساپی پیامی دست‌به‌دست می‌شود که «دستورالعمل دفع نحوست خسوف» است. این پیام که مخلوطی از نکات دینی، علمی، شبه‌علم و خرافه است، توصیه‌هایی برای گذر کردن از حوادث آسمانی یکشنبه، ۱۶ شهریور ۱۴۰۴، دارد و می‌گوید: «اسپند و نمک سنتی و کندر دود بدهید. در حوزه میدان‌های مغناطیسی و الکتریکی قرار نگیرید، به‌ویژه برای این چند ساعت از موبایل دور باشید، خیلی بهتر است. زن باردار و زن زائو به‌هیچ‌وجه به آن نگاه نکند و سرپوشیده باشند و به شکم خود دست نزنند. اگر فردی بیماری خاصی دارد، نگاه نکند.
ماه‌گرفتگی در حضیض رخ می‌دهد، زنان حائض به‌هیچ‌وجه نگاه نکنند…» همه این توصیه‌ها برای ماه‌گرفتگی بزرگ پیش روست که توضیحی ساده دارد: خورشید، ماه و زمین در مدارهایشان هم‌راستا می‌شوند.
در طول این پدیده ماه کامل وارد سایه زمین می‌شود و تاریکی را تجربه می‌کند. مقداری از نور خورشید، پس از عبور و شکست در جو زمین، بازتاب داده می‌شود و ماه را با نوری خاکستری تا قرمز تیره روشن می‌کند. شدت رنگ ماه به شرایط جوی بستگی دارد.
ماه بلعیده می‌شود
در ساعت ۲۱ یکشنبه، ماه به‌طور کامل وارد سایه زمین می‌شود. آخرین بار هفت سال پیش در ایران شاهد چنین ماه‌گرفتگی کاملی بودیم و ۱۲ اسفند امسال هم خسوف کلی دیگری خواهیم داشت.
بیشتر بخوانید:عکس/ صف تماشاگران ماه‌گرفتگی در پل طبیعت تهران
با این‌همه نگاه همه افراد به این پدیده علمی نیست و خرافه‌ها درباره خسوف، کسوف، حرکت اجرام آسمانی و «قمر در عقرب» مخاطبان خود را دارد. این باورها، اما فقط به ایران تعلق ندارند. دانشنامه بریتانیکا ۲۳ خرداد امسال در مقاله‌ای با تیتر «خورشید بلعیده شد: ۶ روایت فرهنگی از کسوف و خسوف» به شرح باور‌های مختلف درباره خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی می‌پردازد.
برای نمونه در اساطیر وایکینگ‌ها، گرگ‌های عظیمی به‌نام «سکول» و «هاتی» به‌دنبال خورشید و ماه هستند. کسوف یا خسوف زمانی رخ می‌دهد که یکی از گرگ‌ها موفق به بلعیدن خورشید یا ماه می‌شود.
در این مقاله «ملیسا پرتوزلو» به این نکته اشاره می‌کند که این باورها نشان‌دهنده تلاش‌های بشر در فهم پدیده‌های نجومی و تفسیر آنها در قالب اسطوره‌ها و خرافات هستند و اگرچه با پیشرفت علم نجوم، این باورها جای خود را به توضیحات علمی داده‌اند، اما همچنان در فرهنگ‌های مختلف به‌عنوان میراثی از گذشته باقی مانده‌اند.
همچنین، گزارشی در NDTV در سپتامبر ۲۰۲۵ برخی از خرافات رایج درباره غذا و سلامتی در زمان ماه‌گرفتگی را بررسی و رد کرده است. براساس این گزارش، در هند، بعضی افراد معتقدند خوردن غذا یا نوشیدن آب در زمان ماه‌گرفتگی خطرناک است، آشپزی و ورزش در این زمان ممکن است آسیب‌زا باشد و ماه‌گرفتگی بر خلق‌و‌خو تأثیر می‌گذارد، اما هیچ شواهد علمی این ادعا‌ها را تأیید نمی‌کند و هیچ دلیلی برای نگرانی درباره غذا، سلامت یا رفتار در زمان ماه‌گرفتگی وجود ندارد.
نگوییم «ماه خونین»
اصطلاح ماه خونین، به یکی از پرتکرارترین ترکیب‌های اخبار خسوف تبدیل شده است، اما در محافل علمی مخالفانی جدی دارد. «دانیل براون»، مدرس اخترشناسی در دانشگاه ناتینگهام ترنت، در سال ۲۰۱۸ در مطلبی در The Conversation از این نوشته است که اصطلاحِ «ماه خونین» که ماه کاملِ سرخ‌فامی را به ذهن می‌آورد، چون این پدیده را چیزی فراتر از یک ماه‌گرفتگی جلوه می‌دهد، برای کسی که به ارتباطات علمیِ نجوم علاقه دارد، بسیار آزاردهنده است. بااین‌حال، از دیدگاه اخترشناسیِ فرهنگی، این اصطلاح نشان می‌دهد جامعه امروز چگونه روایت‌های آسمانی تازه خود را می‌آفریند.
او از خرافه‌ها و اسطوره‌های ماه‌گرفتگی در سراسر جهان نوشته است؛ از اینکه سرخ‌پوست‌های اینکا، ماه خونین را نشانه‌ای از حمله یک جگوار به ماه تفسیر می‌کردند و با سروصدا و تکان دادن نیزه سعی می‌کردند فراری‌اش دهند.
همینطور در بین‌النهرین، گرفتگی ماه حمله‌ای مستقیم به شاه پنداشته می‌شد. «در طول خسوف، پادشاهی نیابتی (قابل قربانی‌شدن) را به‌جای شاه معرفی می‌کردند و شاه واقعی تا پایان ماه‌گرفتگی در خفا پنهان می‌شد.» در هند این باور رایج است که ماه‌گرفتگی، شومی می‌آورد. چیزی شبیه آنچه در باور‌های خرافی در ایران مطرح است؛ «زنان باردار نباید غذا بخورند یا کار‌های خانه را انجام دهند تا فرزندشان محفوظ بماند».
بعضی قبایل هم چهره‌ای مهربان‌تر از ماه در نظر دارند. مثل قبیله‌های هوپا و لوئیزنیو در کالیفرنیا که باور داشتند ماه در طول گرفتگی زخمی یا مریض می‌شود و پس از پایان گرفتگی، نیازمند شفاست و باید با سرود و آواز به بهبودی‌اش کمک کرد. خسوف در نظر مردم باتامالیبا در توگو و بنین نمادی از درگیری بین خورشید و ماه است؛ جنگی که باید مردم به حل آن کمک کنند؛ ماه‌گرفتگی در سنت آنها زمانی برای حل‌وفصل دشمنی‌های دیرینه است.
این گزارش به فرهنگ‌های اسلامی هم می‌پردازد: «در اسلام خورشید و ماه نماد عظمت خدا هستند. در زمان گرفتگی، نماز آیات خوانده می‌شود که هم طلب بخشش و هم تأکید بر بزرگی خداست.» تفسیر مسیحیت از این پدیده «خشم الهی» است و به مصلوب‌شدن عیسی مسیح ارتباط دارد.
بیشتر بخوانید: اینفوگرافی/ رصد ماه خونین امشب از آسمان ایران
کتاب «چهار ماه خونین» نوشته جان هاگی، کشیش مسیحی که در سال ۲۰۱۳ منتشر شده، باوری آخرالزمانی را با پیش‌بینی رویداد‌های بد در چهار گرفتگی ماه در بازه ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ ترویج می‌کند و می‌گوید این اتفاقات همه در تعطیلات یهودی رخ می‌دهد. این پیشگویی بعد‌ها رد شد. این گزارش می‌نویسد: «با این‌همه اصطلاح «ماه خونین» همچنان توسط رسانه‌ها استفاده می‌شود و تبدیل به مترادفی عمیقاً نگران‌کننده برای ماه‌گرفتگی شده است؛ امری که خرافه را با علم درمی‌آمیزد و فعالان ترویج علم به آن معترض‌اند.»
از نگاه نویسنده، اصطلاح «ماه خونین» ترکیبی از ترس و علم است، درست همان‌طور که افسانه هندو درباره «راهو» (در این افسانه دیوی به‌نام راهو، ماه و خورشید را می‌بلعد، خدایان سر او را می‌برند و سر بریده که همچنان زنده است، خورشید و ماه را دنبال می‌کند)، شرحی افسانه‌ای از مکانیسم مدار ماه ارائه می‌دهد. این اصطلاح توجه و کنجکاوی مردم را به ماه‌گرفتگی جلب کرده، اما بهتر است به‌جای انتظار فاجعه یا آخرالزمان، آن را به‌مثابه نمادی از عظمت و شکوه‌مندی طبیعی منظومه خورشیدی درک کنیم.
با اینکه خرافه‌ها و باور‌های قدیمی هنوز در گوشه‌وکنار شنیده می‌شوند، اما ماه‌گرفتگی نمایشی نجومی است؛ نمایشی آسمانی که از ایران تا دورترین نقاط آسیا و آفریقا در برابر چشم ساکنان زمین به وقوع می‌پیوندد و فرصتی است برای لذت بردن، رصد کردن و به یاد آوردن عظمت طبیعت.
منبع: روزنامه پیام ما
source