اقتصاد۲۴- یک جمله کوتاه از پاول دوروف، بنیان‌گذار تلگرام، فضای رسانه‌ای را به لرزه انداخته است؛ جمله‌ای که اگرچه ساده به نظر می‌رسد، اما تبعات آن می‌تواند ساختار رسانه‌ای ایران را زیرورو کند: «بهش فکر می‌کنم.» این پاسخ زمانی داده شد که یکی از کاربران از دوروف خواست همانند توییتر، موقعیت مکانی گردانندگان کانال‌های تلگرامی را آشکار کند. همین جمله کافی بود تا بحث «شفافیت اجباری» و «پایان ناشناس‌بودن کانال‌ها» به مهم‌ترین موضوع فضای مجازی تبدیل شود؛ بحثی که از جنجال اخیر توییتر آغاز شد و حالا سایه آن بر تلگرام افتاده است.
آتشی که توییتر روشن کرد؛ آغاز یک جنجال جهانی
چند روز پیش، X (توییتر سابق) با رونمایی از قابلیتی جدید که محل تقریبی اتصال کاربران را در پروفایل نمایش می‌دهد، فضای رسانه‌ای را منفجر کرد. توییتر این اقدام را «افزایش شفافیت» نامید، اما نتیجه آن چیزی نبود جز یک رسوایی بزرگ. بسیاری از حساب‌هایی که سال‌ها ادعای فعالیت از داخل ایران داشتند، ناگهان از «خارج» ظاهر شدند. در مقابل، برخی شخصیت‌ها که تصور می‌شد خارج از کشور هستند، از داخل کشور آنلاین بودند. همین آشکارسازی، در آمریکا و اروپا نیز به افشای حساب‌های سیاسی جعلی و سازمان‌یافته انجامید.
توییتر چطور اینترنت سفید را لو داد؟
اما در ایران، ماجرا شدت بیشتری گرفت؛ چرا که افشای لوکیشن، پای موضوعی را وسط کشید که سال‌ها در حد شایعه و زمزمه بود: «اینترنت سفید». اسکرین‌شات‌هایی دست‌به‌دست شد که نشان می‌داد برخی افراد و نهاد‌ها بدون VPN و بدون محدودیت فیلترینگ به X متصل‌اند؛ موضوعی که بار دیگر نابرابری دیجیتال را برملا کرد. واکنش‌ها به این افشاگری چنان گسترده بود که بحث «اینترنت طبقاتی» دوباره به صدر اخبار بازگشت.
چرا افشای لوکیشن در تلگرام حساس‌تر است؟
اگرچه توییتر با این قابلیت فضای جهانی را تحت تأثیر قرار داد، اما برای کاربران ایرانی، تلگرام حکم یک نهاد رسانه‌ای دارد؛ جایی که کانال‌های خبری، سیاسی و اجتماعی جای خالی رسانه‌های مستقل را پر کرده‌اند. از همین رو، احتمال اجرای قابلیت مشابه در تلگرام می‌تواند به یک نقطه عطف تبدیل شود؛ نقطه‌ای که در آن، امنیت، آزادی بیان و شفافیت با یکدیگر در تعارض قرار می‌گیرند.
تلگرام برخلاف توییتر، فراتر از یک شبکه اجتماعی است. اینجا کانال‌ها، رسانه‌هایی کوچک، اما تأثیرگذارند. بسیاری از فعالان سیاسی و روزنامه‌نگاران تنها از طریق تلگرام با مخاطبان ارتباط می‌گیرند. حال اگر موقعیت مکانی ادمین‌ها آشکار شود، پیامد‌های آن بسیار فراتر از یک بحث تکنیکی است. این تغییر می‌تواند هویت‌های پنهان را آشکار کند، فشار‌های سیاسی را تشدید کند و حتی امنیت فیزیکی برخی افراد را تحت تأثیر قرار دهد.
ایران و آسیب‌پذیری دوچندان؛ وقتی شفافیت می‌تواند خطر شود
جامعه ایرانی تجربه‌ای سنگین از اختلالات اینترنتی دارد؛ از قطع سراسری اینترنت در سال ۹۸ تا محدودیت‌های گسترده در سال‌های اخیر. در چنین فضایی، تلگرام برای بسیاری پناهگاه خبری، بستری برای اطلاع‌رسانی و مسیر ارتباط با جهان بوده است. همین جایگاه منحصر‌به‌فرد باعث می‌شود افشای لوکیشن در تلگرام معنایی کاملاً متفاوت پیدا کند.
در سوی دیگر، ماجرای اینترنت سفید، شکاف میان «دسترسی آزاد» و «دسترسی محدود» را برملا کرد؛ شکافی که اگر تلگرام نیز وارد مسیر شفاف‌سازی شود، با شدت بیشتری آشکار خواهد شد. ممکن است برای نخستین‌بار، دسترسی‌های ویژه یا فعالیت‌های سازمان‌یافته‌ای آشکار شوند که تاکنون در سایه فعالیت می‌کردند.
اما مشکل از جایی آغاز می‌شود که این شفافیت برای بسیاری نه یک مزیت، بلکه تهدید امنیتی است. از مدیران کانال‌های مستقل خبری گرفته تا فعالانی که سال‌ها تنها از طریق این پلتفرم توانسته‌اند بدون فیلتر ارتباط برقرار کنند، همگی در معرض خطر قرار می‌گیرند. در چنین شرایطی، یک جمله دوروف — «بهش فکر می‌کنم» — برای کاربران ایرانی نه یک شوخی اینترنتی، بلکه یک بحران بالقوه است.
ترس و امید؛ تلگرام به کدام سمت می‌رود؟
پاول دوروف سابقه‌ای طولانی از مخالفت با درخواست‌های دولت‌ها برای رصد کاربران دارد. تلگرام همواره خود را پیام‌رسانی معرفی کرده که امنیت و آزادی کاربران در آن مقدم است؛ اما این‌بار شرایط متفاوت است. فشار رسانه‌ای ناشی از شفافیت توییتر، کمپین‌های جهانی مبارزه با اخبار جعلی و نیاز پلتفرم‌ها به افزایش اعتماد عمومی، همگی پازل تازه‌ای ساخته‌اند که دوروف ممکن است ناچار به واکنش نسبت به آن شود.
اما اجرای این قابلیت در تلگرام، مخصوصاً برای جامعه ایران، چیزی بسیار فراتر از یک گزینه فنی خواهد بود. این اقدام می‌تواند چهره رسانه‌ای کشور را تغییر دهد، یک لایه ناشناس‌بودن را حذف کند و حتی برخی شبکه‌های سازمان‌یافته را آشکار سازد. در مقابل، می‌تواند گروهی از خبرنگاران، تحلیلگران و شهروندخبرنگاران را در معرض خطر جدی قرار دهد.
جنجالی که توییتر به راه انداخت، امروز به دروازه تلگرام رسیده است؛ پلتفرمی که بیش از هر شبکه اجتماعی دیگری در ایران معنا و نقش دارد. پاسخ یک‌جمله‌ای دوروف کافی بود تا روشن شود که این‌بار بحث تنها یک قابلیت نرم‌افزاری نیست؛ بلکه موضوعی است که می‌تواند ساختار اطلاع‌رسانی، سیاست‌ورزی و کنش اجتماعی در ایران را متحول کند.
اکنون پرسش بزرگ این است: اگر تلگرام روزی تصمیم به افشای لوکیشن ادمین‌ها بگیرد، وضعیت رسانه‌ای ایران چگونه تغییر خواهد کرد؟
و مهم‌تر از آن، آیا کاربران و مدیران کانال‌ها آماده چنین دوران تازه‌ای هستند؟
source