موی انسان خاکستری می‌شود تا از خطری بزرگ در امان بماند

افزایش سن و پیری، به طور معمول با سفید یا خاکستری شدن موی انسان همراه است. اما اخیرا یک مطالعه جدید نشان داده که تغییر رنگ مو به خاکستری، می‌تواند نشان‌دهنده محافظت بدن از یک خطر بزرگ باشد.

به نقل از مجله Nature Cell Biology، محرک‌های مختلفی چون نور ماورابنفش (UV) یا برخی مواد شیمیایی، منجر به بروز سرطان در انسان می‌شوند. نکته جالب اما اینجاست که بر اساس یک مطالعه تازه، بدن انسان برای کاهش خطر ابتلا به سرطان، یک مسیر دفاعی طبیعی در بدن خود فعال می‌کند که منجر به خاکستری شدن زودرس مو می‌شود. در این تحقیق جدید، پژوهشگران به بررسی سرنوشت سلول‌های بنیادی تولیدکننده رنگدانه مو پرداختند. آن‌ها از طریق انجام آزمایش‌هایی روی موش‌ها دریافتند که این سلول‌های تولیدکننده رنگدانه در پاسخ به آسیبی که به DNA وارد می‌شود، دو مسیر متفاوت را در پیش می‌گیرند:

• یا برخی از آن‌ها به طور بی‌رویه، خود را تکثیر می‌کنند تا به تومور تبدیل شوند،
• یا از رشد، تقسیم و تکثیر خود دست می‌کشند که منجر به تولید موی خاکستری در فرد می‌شود.

یک سوال مهم: فرآیند سفید شدن مو چگونه رخ می‌دهد؟

رشد مو به مجموعه‌ای از سلول‌های بنیادی وابسته بوده که به طور مداوم، خود را در فولیکل (Follicle) مو تجدید می‌کنند. در فولیکل، یک حفره‌ کوچک وجود دارد که شامل ذخایر مربوط به سلول‌های بنیادی ملانوسیت (Melanocyte) می‌شود؛ این سلول‌ها، پیش‌سازهایی برای تولید سلول‌هایی هستند که از رنگدانه ملانین (Melanin) برای رنگ دادن به مو استفاده می‌کنند. دات بنت (Dot Bennett)، زیست‌شناس سلولی از دانشگاه سنت جورج لندن در این‌باره می‌گوید:

در هر چرخه از رشد مو، سلول‌های ملانوسیت تقسیم می‌شوند و تعدادی سلول بالغ و متمایز ایجاد می‌کنند. این سلول‌ها در نهایت، به پایین فولیکول مهاجرت کرده و برای رنگ کردن مو، رنگدانه‌ تولید می‌کنند.

در واقع، خاکستری شدن مو زمانی رخ می‌دهد که این سلول‌ها دیگر نتوانند رنگدانه‌های جدید تولید کنند تا تمام یک تار مو رنگ بگیرد.

دات بنت بیان می‌کند که این اتفاق، نوعی فرسودگی محسوب شده و به آن، پیری سلولی (senescence) می‌گویند. این پیری، یک نوع محدودیت برای تعداد کل تقسیماتی سلولی است که آن سلول می‌تواند انجام دهد. در نهایت، به نظر می‌رسد که senescence، یک مکانیسم ضدسرطان است که می‌خواهد از تکثیر بی‌رویه خطاهای ژنتیکی تصادفی‌ای که به شکل غیرقابل کنترل و در طول زمان رخ می‌دهد جلوگیری نماید. وقتی سلول‌های بنیادی ملانوسیت به این مرحله می‌رسند، دیگر تقسیم نمی‌شوند و در نتیجه، منبع تولید رنگ فولیکول از بین می‌رود. چنین اتفاقی، اغلب با افزایش سن رخ می‌دهد.

مکانیسم خاکستری شدن مو در برخورد با آسیب DNA‌ چگونه عمل می‌کند؟

امی نیشیمورا (Emi Nishimura)، استاد پزشکی سلول‌های بنیادی در دانشگاه توکیو، به همراه تیمش آزمایشی طراحی کردند تا براساس رفتار بدن موش‌ها، به نتایج مورد نظر برای انسان‌‌ها نیز دست یابند. آن‌ها با استفاده از روش‌های مختلف، مسیر تک‌تک سلول‌های بنیادی ملانوسیت‌ها را پس از قرار گرفتن در معرض عوامل سرطان‌زا (مانند تابش یونیزان و مواد شیمیایی) بررسی کردند و دریافتند که نوع آسیب، تعیین می‌کند که آن سلول، چگونه به آسیب واکنش نشان می‌دهد.

• در آسیب از نوع تابش یونیزان، سلول‌های بنیادی به بلوغ و تمایز از هم رسیدند و مسیر بیوشیمیایی پیری سلول فعال شد. این اتفاق، منجر به تخلیه ذخایر سلول‌های بنیادی ملانوسیت در طول چرخه رشد مو، توقف تولید رنگدانه‌ها و در مجموع، خاکستری شدن مو شد.
  ناگفته نماند که این پیری سلولی، مانع تقسیم سلول‌های آسیب‌دیده شد و احتمال تشکیل تومورهای سرطانی را کاهش داد.
• اما در آسیب از نوع مواد شیمیایی مانند ماده DMBA (دی‌متیل‌بنز آنتراسن) که یک نوع آغازگر تومور بوده و در تحقیقات مربوط به سرطان کاربرد زیادی دارد، مکانیسم دفاعی بدن در برابر سرطان نادیده گرفته شد و به جای تغییر رنگ مو، سلول‌های بنیادی مو همچنان باقی ماندند و رنگ مو تغییر نکرد، DNA آسیب‌دیده به طور غیرقابل کنترلی خود را تکثیر کرد و در طولانی‌مدت، باعث ایجاد تومور شد.

در پایان، نیشیمورا نتیجه گرفت که سلول‌های بنیادی بدن، بسته به نوع آسیبی که می‌بینند، نتایجی متفاوت برای بدن رقم می‌زنند (خاکستری شدن مو یا ایجاد تومور). همچنین به نظر می‌رسد که سفیدی مو و سرطان پوست، بی‌ارتباط با یکدیگر نبوده و به عنوان دو نتیجه متفاوت از واکنش به فشار و آسیب واردشده به سلول‌های بنیادی محسوب می‌شوند.