جنگ جهانی سوم وب؛ وقتی هوش مصنوعی مرورگرها را به دست می‌گیرد

شرکت OpenAI برنامه‌ای برای ساخت یک مرورگر اینترنت نداشت. حداقل نه در ابتدای کار. اما از آن زمانی که این شرکت ChatGPT را عرضه کرد شاهد رفتار یکسان بسیاری از کاربران بود.  «آدام فرای» یکی از مدیران محصول تیم ChatGPT می‌گوید «شما باید این زبانه را در chatgpt.com باز نگه داشته و جای دیگری در مرورگر خود کار دیگری انجام دهید. کاربران پشت سر هم متن‌ها را بین زبانه‌ها کپی می‌کنند و به چت‌جی‌پی‌تی می‌گویند، ‘آهای، من دارم روی این کار می‌کنم، می‌توانی کمکم کنی؟‘»

در نهایت، اوپن‌اِی‌آی به همان نتیجه‌ای رسید که طی دو سال اخیر سراسر صنعت فناوری را درنوردیده است: مرورگرها راز همه‌چیز هستند. مرورگر وب شما تضمین‌شده تقریباً پرکاربردترین اپلیکیشن روی رایانه‌تان است. این تنها برنامه‌ای است که می‌تواند به ایمیل، حساب‌های بانکی، صفحات کاری محرمانه و پلتفرم‌های اسکرول بی‌پایان شما دسترسی داشته باشد. مرورگر غنی‌ترین منبع اطلاعات درباره شما، فعالیت‌ها و زندگی‌تان است. همان‌طور که «فرای» می‌گوید: «مرورگر سیستم‌عامل زندگی شماست.»

مرورگرهای هوش مصنوعی؛ قدم بعدی

برای آن‌که هر دستیار هوش مصنوعی عمومی کار کند، باید همان‌جا باشد که کاربران هستند. و کاربران در مرورگرها هستند. بنابراین اوپن‌اِی‌آی مرورگری ساخت به نام ChatGPT Atlas. این یک اپ ساده است، با ردیفی از تب‌ها در بالا و یک جعبه متن بزرگ ChatGPT هر بار که تب جدیدی باز می‌کنید. می‌توانید از اطلس بخواهید درباره تب فعلی پاسخ دهد یا داده‌ها را میان تب‌ها جمع‌آوری کند. ChatGPT می‌تواند فرم‌ها را در سراسر وب برایتان پر کند و حتی اگر بخواهید، تلاش می‌کند برایتان مواد غذایی بخرد. همچنین می‌توانید از ChatGPT بخواهید کل تاریخچه مرور خود را جست‌وجو کند یا از آن‌چه در کارها و گفتگوهای دیگر درباره شما آموخته استفاده کند.

این همان معرفی مرورگر هوش مصنوعی است؛ دسته‌ای تازه از مرورگرهای وب که طی چند ماه اخیر به‌سرعت ظهور کرده‌اند. کارهای مشابهی را می‌توانید در اپ مشابهی به نام Comet، مرورگر Perplexity انجام دهید. یا با Dia، مرورگر AI-first شرکت The Browser Company. مرورگر Edge مایکروسافت در حال تبدیل شدن به مرورگر هوش مصنوعی است و حتی کروم نیز طی سال گذشته تزریق بزرگی از ویژگی‌های کاربردی هوش مصنوعی Gemini دریافت کرده است. همه این مرورگرها تقریباً ایده‌های مشابهی دارند، بر پایه فناوری مشابه ساخته شده‌اند و امیدوارند ربات‌هایشان آن‌قدر مفید باشند که شما به تغییر مرورگر فکر کنید.

احتمالاً دهه گذشته را بدون فکر جدی به مرورگر وب گذرانده‌اید. از مرورگر پیش‌فرض دستگاه استفاده کرده‌اید یا بیشتر، از همان مرورگر داخلی برای دانلود گوگل کروم بهره برده‌اید. سپس هرگز تغییر نداده‌اید. مرورگرها صفحات وب را نمایش می‌دهند و عمدتاً خوب این کار را انجام می‌دهند. به نظر می‌رسید مسئله‌ای حل‌شده‌اند یا دست‌کم چیزی که ارزش حل بیشتر نداشته باشد.

در همین حال، شرکت‌های سیلیکون‌ولی سال‌هاست در تلاش برای یافتن پلتفرم بزرگ بعدی هستند. پس از نسلی که تحت سلطه دوگانه اندروید و iOS بود، شرکت‌ها مشتاق‌اند از پرداخت حق امتیاز فروشگاه‌های اپ رها شوند و کنترل بیشتری بر سرنوشت خود داشته باشند. ابتدا تلاش کردند متاورس را محقق کنند و درباره Web3 سروصدا به‌پا کردند. سپس، یکی‌یکی، وقتی هوش مصنوعی تخیل شرکت‌های فناوری را تسخیر کرد، نگاهشان را به یکی از قدیمی‌ترین، کم‌هیجان‌ترین و درعین‌حال مهم‌ترین اپلیکیشن‌هایی که همه ما همیشه استفاده می‌کنیم، دوختند: همه به سراغ مرورگرهای شما آمده‌اند.

جنگ مرورگرها

در تاریخچه جنگ مرورگرها، این نبرد در دو لحظه مهم از توسعه اینترنت اوج گرفت. نخست، در آغاز اینترنت، زمانی که کل ایده «مرورگر وب» مطرح شد. این در اواخر دهه 1990 بود، وقتی پروژه دانشگاهی Mosaic به مرورگری به نام Netscape Navigator تبدیل شد. این مرورگر موفقیتی بزرگ شد و چشم میلیون‌ها نفر را به امکانات چیزی به نام وب جهانی باز کرد. سپس مایکروسافت مرورگر خود، Internet Explorer را ساخت و با تمام قدرتش Netscape را از بازار بیرون راند. این ماجرا به پرونده ضدانحصار تاریخی تبدیل شد که هم Netscape و هم مایکروسافت را در تلاش برای تسخیر وب تا حدی زمین‌گیر کرد.

در میانه دهه 2000، با گیر افتادن سازندگان مرورگر در دادگاه‌ها، خود مرورگرها درجا زدند، حتی وقتی جمعیت وب به‌سرعت رشد می‌کرد. دو رقیب تازه وارد میدان شدند: Mozilla Firefox، پروژه‌ای زاده فناوری Netscape (با کمک بسیاری از اعضای تیم آن)، و تیمی در گوگل به رهبری مدیر نوظهوری به نام ساندار پیچای که مرورگری به نام Chrome ساخت.

اگر جنگ مرورگر اول درباره دسترسی مردم به وب‌سایت‌ها بود، جنگ دوم درباره این بود که بتوانید کارهای بیشتری با آن‌ها انجام دهید. به‌جای صفحات ایستا، توسعه‌دهندگان با استانداردها و ابزارهای جدید اپلیکیشن‌های تعاملی ساختند. جیمیل، فیسبوک و دیگر پلتفرم‌ها نشان دادند وب چقدر می‌تواند کارآمد باشد. پیچای و تیم کروم بی‌وقفه بر سرعت بارگذاری و روانی این اپلیکیشن‌ها تمرکز کردند و در نهایت رایانش دسکتاپ را از مجموعه‌ای از اپ‌ها به مجموعه‌ای از تب‌های مرورگر تبدیل کردند.

در عمل، گوگل حدود سال 2012 جنگ مرورگرها را برد. از نظر آماری، احتمالاً همین متن را در کروم می‌خوانید؛ مرورگری با حدود 4 میلیارد کاربر که بین دوسوم تا سه‌چهارم کل بازار مرورگر را در اختیار دارد. و بیش از یک دهه است که رقیب جدی ندارد. مایکروسافت با Edge دوباره وارد شد، فایرفاکس توسعه یافت، اپل همچنان Safari را عرضه می‌کند و چند استارتاپ جسور تلاش کردند رقابت کنند، اما هیچ‌کدام تأثیر جدی نگذاشتند.

با این حال، طی دو سال اخیر، چند شرکت قانع شده‌اند که کروم آسیب‌پذیر است. نخست، محیط مقرراتی به‌شدت تغییر کرده است. صفحه‌های انتخاب مرورگر روی گوشی‌ها رایج شده‌اند و فرصتی برای معرفی مرورگرهای تازه فراهم کرده‌اند. گوگل اکنون درگیر همان نوع دعاوی ضدانحصاری بی‌پایان است که معمولاً شرکت‌ها را کند می‌کند. افزون بر این، ساخت مرورگر این روزها نسبتاً آسان است، چون تقریباً همه‌چیز بر پایه معماری Chromium بنا شده، و این زمان مناسبی برای جهش رقباست.

جنگ سوم مرورگرهای وب؛ هوش مصنوعی وارد می‌شود

ما همچنین احتمالاً دوباره در آستانه تغییر شیوه تعامل با وب هستیم. اگر جنگ مرورگر اول درباره صفحات وب بود و جنگ دوم درباره اپ‌های وب، جنگ سوم می‌تواند درباره «عامل‌های وب» باشد. شرکت‌های هوش مصنوعی معتقدند ما کمتر وقت صرف تایپ URL خواهیم کرد و بیشتر از چت‌بات‌ها خواهیم خواست کارها را برایمان انجام دهند. برای تحقق این، نیاز به دستیار هوش مصنوعی دارید که به همه اطلاعات و اپ‌ها و سرویس‌های لازم دسترسی داشته باشد. وب تنها جایی است که همه این‌ها وجود دارد و مرورگر ساده‌ترین راه دسترسی به آن است.

سه دلیل وجود دارد که مرورگر برای شرکتی که به آینده‌ای مبتنی بر هوش مصنوعی باور دارد ارزشمند باشد. نخست، مرورگر شما گنجینه‌ای عظیم از داده‌های شخصی شماست. همیشه همین‌طور بوده است. یکی دیگر از دلایل ساخت مرورگر توسط گوگل جمع‌آوری داده‌های فعالیت‌های شما بیرون از محصولات گوگل بود. مرورگر می‌داند کجا می‌روید و چه می‌کنید، با دقتی بی‌رقیب و کمی ترسناک. این داده‌ها برای کسب‌وکارها اهمیت زیادی دارد، اما پول آسان در تبلیغات است. مدیرعامل Perplexity، «آراویند سرینیواس»، اوایل امسال گفت: «می‌خواهیم حتی بیرون از اپ [Perplexity] داده جمع کنیم تا شما را بهتر بشناسیم. قصد داریم از همه زمینه‌ها برای ساخت پروفایل بهتر استفاده کنیم و از طریق فید Discover تبلیغاتی نشان دهیم.» اگر به‌دنبال حجم عظیمی از اطلاعات شخصی هستید، داده‌های مرورگر بی‌رقیب‌اند.

دوم، مرورگر یک پلتفرم قدرتمند اپلیکیشن است: به‌محض ورود به بانک، ایمیل یا اینستاگرام، مرورگر کوکی ذخیره می‌کند که تقریباً دسترسی کامل به آن اپ می‌دهد. اگر می‌خواهید یک عامل هوش مصنوعی بسازید که برایتان خرید کند، پرواز رزرو کند یا در تکالیف کمک کند، نیاز به ابزاری دارید که بتواند همزمان با کاربر به وب‌سایت‌ها دسترسی و تعامل داشته باشد. مدیرعامل Brave، «برندان آیک»، کهنه‌کار هر سه جنگ مرورگر، می‌گوید: «اگر مرورگرها را در چت‌بات‌ها بگذارید، این نماهای وب ناقص را می‌گیرید که مثل مرورگر کامل عمل نمی‌کنند. شما می‌خواهید چت‌بات در مرورگر باشد.»

سومین نکته، و شاید ارزشمندترین، این است که مرورگر شما مهم‌ترین سیستم ورودی در اینترنت را در خود دارد. به‌روشنی می‌توان گفت کروم اساساً به این دلیل ساخته شد که گوگل می‌خواست جست‌وجوی گوگل را به شکلی فوق‌العاده آسان کند. اگر تعاملات هوش مصنوعی قرار است جایگزین جست‌وجوی گوگل شوند، باید به همان اندازه ساده باشند. «ارزشمندترین چیز در این دنیای جدید»، هارش آگراوال، مدیر ارشد فناوری The Browser Company، اوایل امسال گفت، «این است که مرورگر مالک CMD-T و omnibox است، چون این تنها نقطه ورود به رایانه شماست که در آن قصد خود را بیان می‌کنید. این پرکاربردترین جعبه متن روی رایانه شماست.»

فناوری برتر در گرو استفاده از مرورگر

همه این‌ها را کنار هم بگذارید، و بدیهی است هر شرکتی که روی هوش مصنوعی فراگیر شرط می‌بندد باید مرورگری بسازد! نظریه خوبی است، اما هیچ‌کدام اهمیت ندارد مگر آن‌که واقعاً تغییر بزرگی در شیوه استفاده ما از فناوری رخ دهد. شرط بستن روی شکست دادن کروم طی 15 سال گذشته کاری بیهوده بوده، و اصلاً مشخص نیست تغییرات رفتاری یا فناورانه‌ای که این شرکت‌ها روی آن حساب کرده‌اند واقعاً رخ دهد. هوش مصنوعی عامل‌محور عمدتاً کار نمی‌کند، و شاید به این زودی هم کار نکند. بسیاری از بازیگران ترجیح می‌دهند هرگز کار نکند.

همچنین مشخص نیست آیا مردم واقعاً زندگی خود را به‌طور گسترده به هوش مصنوعی خواهند سپرد یا نه. مدل‌های زبانی بزرگ و عامل‌ها وب را مبهم‌تر، خودکارتر و بالقوه مستعد مشکلات جدید بیشتری می‌کنند. «اگر یک جفت کفش به من پیشنهاد کنید»، آنتونی انزور-دِمئو، مدیرکل فایرفاکس در موزیلا می‌گوید، «آیا می‌دانم این به این دلیل است که بهترین کفش برای من است، یا چون قراردادی با نایکی امضا شده؟» بسیاری از کارشناسان امنیتی نگران احتمال تزریق دستور هستند، روشی که در آن بازیگران مخرب فرآیند یک مدل هوش مصنوعی را به نفع خود تغییر می‌دهند. و همان‌طور که آیک می‌گوید: «مسئله این است که آیا واقعاً می‌خواهید اوپن‌اِی‌آی همه پرسش‌ها و درخواست‌های شما را دریافت کند؟»

در حالی که همه این انقلاب ادعایی در حال رخ دادن است، کروم تازه رکورد سهم بازار ثبت کرده. اگر اصلاً مسابقه‌ای وجود داشته باشد، گوگل با برتری غیرقابل تصوری رقابت را آغاز کرده است.

پایان سلطه‌ی کروم، خوابی که شاید تعبیر داشته باشد

فرض کنیم همه این‌ها طبق رویاهای بزرگ تازه‌واردها و شرکت‌های هوش مصنوعی پیش برود. در چند سال آینده، همه مرورگر خود را دوباره ارزیابی می‌کنند و دوران سلطه کروم به‌طور چشمگیر پایان می‌یابد. فوری‌ترین تغییر بزرگ خواهد بود: نوار جست‌وجوی گوگل تقریباً همه‌جا با مدل هوش مصنوعی انتخابی شما جایگزین می‌شود. این ضربه‌ای خردکننده به کسب‌وکار گوگل خواهد بود، و به ترکیب تنگاتنگ جست‌وجو/مرورگری که سال‌ها بر وب حکم رانده است. گوگل دروازه ورود به وب بود؛ حالا دیگر نیست.

به‌زودی شروع به دیدن برخی قابلیت‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در خود مرورگر خواهید کرد: بیش از یک نفر که با او صحبت کردم در حال کار روی استفاده از مدل‌های زبانی بزرگ برای سازمان‌دهی و مرتب‌سازی تب‌های مرورگر است، و همه به نظر می‌رسد عاشق این ایده‌اند که بتوانند از طریق تاریخچه مرورگر خود سوال بپرسند یا جست‌وجو کنند. چند سال دیگر، حتی شکل پایه یک پنجره مرورگر -ردیفی از تب‌ها، یک نوار آدرس، بوکمارک‌ها- ممکن است تغییر کند.

پس از آن، رابطه ما با وب نیز شروع به تغییر می‌کند. وقتی پیش‌تر جنگ مرورگرها داشتیم، به این دلیل بود که وب قدرتمندتر و مفیدتر می‌شد. اما اگر شما اوپن‌اِی‌آی یا پرپلکسیتی یا هر سازنده مرورگر مبتنی بر بات باشید، ممکن است علاقه چندانی به روان‌تر کردن اجرای Google Meets در مرورگر خود نداشته باشید. جعبه متن فوق‌محبوب ممکن است برای این شرکت‌ها بسیار مهم‌تر از گستره وسیع وب باشد. آن‌ها شاید بخواهند ترک کردن جعبه متن برای شما سخت شود.

همه کسانی که برای این گزارش با آن‌ها صحبت کردم گفتند به وب باور دارند و به باز نگه داشتن و دسترس‌پذیر بودن آن اهمیت می‌دهند. تقریباً همه همچنین گفتند نگران شرکت‌هایی هستند که چنین احساسی ندارند. «ما عادت کرده‌ایم وب همیشه در دسترس باشد»، انزور-دِمئو می‌گوید، «اما حالا شروع کرده‌ایم مرورگرهایی با حق اشتراک ببینیم.» او می‌گوید موزیلا مشتاق است هوش مصنوعی را در فایرفاکس ادغام کند، اما این کار را به شکلی انجام خواهد داد که هم به کاربران کنترل بدهد  -روی مدل‌هایی که استفاده می‌کنند و نحوه جمع‌آوری داده‌هایشان- و هم وب باز را حفظ کند.

فرصت‌ها و تهدیدهای هوش مصنوعی مرورگرها

اما اگر شما پریسا تبریز باشید، کسی که تیم کروم در گوگل را اداره می‌کند چه؟ شما همین حالا میلیاردها کاربر دارید که عمدتاً مرورگر شما را برای رفتن به وب‌سایت‌ها استفاده می‌کنند. مرورگر شما نقطه ورود حیاتی به جست‌وجوی گوگل است، بهترین کسب‌وکار در تاریخ اینترنت -و اگر به نابودی وب کمک کنید، به نابودی جست‌وجو کمک کرده‌اید. اما هم‌زمان تحت فشار هستید تا هوش مصنوعی را بپذیرید، تا ثابت کنید عقب نیستید و به سرنوشت Internet Explorer دچار نخواهید شد.

وقتی این پرسش را با تبریز مطرح کردم، او به این تنش اذعان کرد. «فکر می‌کنم ما احتمالاً با دقت و اندیشه بیشتری حرکت می‌کنیم»، او می‌گوید، «و فکر می‌کنم هوش مصنوعی فرصت‌های زیادی باز می‌کند اما خطرات زیادی هم دارد.» مانند دیگران در این حوزه، او نگران خطرات امنیتی در مرورگرهای عامل‌محور است، که می‌توانند با دستورات بد یا معاملات مشکوک پشت‌پرده منحرف شوند. اما او به اندازه هر کسی درباره ادغام اخیر Gemini در کروم خوش‌بین است. «وب فوق‌العاده است، مرور فوق‌العاده است، و من این را صرفاً تغییر محاسباتی بعدی می‌بینم: با مرورگرها و هوش مصنوعی قادر خواهیم بود کارهایی انجام دهیم که فقط می‌توانستیم درباره‌شان رؤیا ببینیم، در زمینه کمک به مردم برای انجام کارها.»

در حال حاضر، کروم همچنان نیروی غالب در مرورگرهاست، با همه زخم‌های ضدانحصار. اما جنگ مرورگرها به‌شکل عظیمی بازگشته است. این‌ها جنگ‌هایی برای روح واقعی مرورگر هستند. بازیگران بیشتری از همیشه حضور دارند، با ایده‌های متنوع‌تر درباره نه‌تنها ظاهر و حس مرورگرها بلکه هدف وجودی آن‌ها. پیروزمندان صاحب مهم‌ترین جعبه متن روی رایانه شما خواهند شد. و حق تصمیم‌گیری درباره معنای مرور در آینده را خواهند داشت.