اقتصاد۲۴- تهران این روز‌ها در وضعیت عجیبی به‌سر می‌برد؛ نه درگیر جنگ است و نه آرامش صلح را تجربه می‌کند. همین «نه جنگ، نه صلح» که رهبر انقلاب در دیدار اخیر با اعضای دولت چهاردهم توصیف کردند، حالا به کلیدواژه‌ای برای توضیح شرایط اقتصادی و به‌ویژه بازار نفت ایران تبدیل شده است؛ بازاری که زیر فشار تحریم‌ها و محدودیت‌های فنی، نفس می‌کشد و چشم‌انتظار راهی تازه برای رهایی است.
در چنین شرایطی بیش از همیشه اهمیت سخنان شب ۱۶ شهریور و در دیدار با هیات دولت مشخص می‌شود. رهبر معظم انقلاب در این دیدار تاکید کردند «روحیه کار و تلاش را غلبه بدهیم بر حالت «نه جنگ، نه صلح»ی که دشمن می‌خواهد بر ما تحمیل کند؛ یعنی یکی از ضرر‌ها و خطر‌های کشور همین حالت «نه جنگ و نه صلح» است که خب خوب نیست، فضای خوبی نیست.»
تحریم‌ها و «نه جنگ، نه صلح»
به گزارش اقتصاد ۲۴، فشار تحریم‌های آمریکا همچنان معماری فروش نفت ایران را شکل می‌دهد؛ اکنون بحث «اسنپ‌بک/مکانیسم ماشه» از سوی سه کشور اروپایی هم به شورای امنیت کشیده شده و اگر پیش برود، ریسک حقوقی/بیمه‌ای معاملات نفتی دوباره جهانی می‌شود (از بیمه حمل و نقل تا کشتیرانی و نقل‌و‌انتقال پول).
در همین بستر است که رهبر انقلاب در دیدار با دولت چهاردهم، وضعیت کشور را «نه جنگ، نه صلح» توصیف و تأکید کردند این حالت «فضای خوبی نیست» و باید «روحیه کار و تلاش» را بر آن غلبه داد؛ همچنین تصریح کردند تولید نفت ایران پایین و روش‌ها/ابزار‌ها قدیمی است و بر «تعدد و تنوع مشتری» در صادرات تأکید کردند. رهبر انقلاب همچنین در این سخنرانی «اقتصاد» را از مسائل مهم کشور خواندند و خواستار «احیای واحد‌های تولیدی» و «تامین به موقع کالا‌های اساسی» شدند.
رهبر انقلاب همچنین با اشاره به گزارش‌ها مبنی بر افزایش تولید نفت ایران گفتند: «یک مساله، مساله نفت است. حالا اشاره کردند که هم تولید و هم صادرات نفت افزایش پیدا کرده؛ لکن در عین حال، تولید نفت با اهمیتی که در اقتصاد کشور دارد، که معلوم است، تولید پایینی است. روش‌های تولید نفت ما روش‌های قدیمی است؛ ابزار‌ها قدیمی است، روش‌ها قدیمی است و از بسیاری از جا‌های نفت‌خیز دنیا عقبیم.»
بیشتر بخوانید: چرا روسیه، چین و عربستان نگران لغو تحریم های نفتی ایران هستند؟/ واکاوی سناریو‌های بازار نفت ایران پس از رفع تحریم‌ها
رهبر انقلاب در ادامه افزودند: «در باب صادرات نفت هم البته ما نیاز به تحرک بیشتری داریم؛ یعنی مساله تعدد مشتری و تنوع مشتری در باب نفت، مساله مهمی است که بایستی دنبال بشود.» ایشان همچنین با اشاره به سفر اخیر مسعود پزشکیان به چین، آن را مثبت توصیف کرده و اظهار کردند: «سفر بسیار خوبی بود و بالقوه زمینه‌ای است، نمی‌گویم بالفعل است، برای حوادث بزرگ مورد نیاز کشورمان، چه از لحاظ اقتصادی، چه از لحاظ سیاسی.»
خروج از وضعیت تعلیق نه جنگ و نه صلح
به نظر می‌رسد پیام یکشنبه شب رهبر انقلاب کاملا روشن است، بهبود وضعیت کسب و کار‌ها، خروج از وضعیت تعلیق جامعه و هم چنین اتمام وضعیت روانی جنگ زده میان شهروندان را می‌توان از جمله مصادیق پیام رهبر انقلاب دانست.
کما این که خروج از وضعیت «نه جنگ نه صلح» نیازمند راه‌حل‌هایی است که واقع‌بینانه باشد و توأمان به ظرفیت‌های ملی تکیه کند و شاید یکی از مصادیق این راهبرد جدید در عرصه سیاست خارجی، به‌روزرسانی نظام دیپلماسی کشور و بازی دادن جدی‌تر میانجی ها باشد.
در حقیقت اکنون نیاز است که از ظرفیت همه کشور‌هایی که تمایل دارند اعتبار عظیم تنش زدایی بین ایران و آمریکا را به دست آورند و تابه حال نیز تلاش‌هایی در این راه انجام داده‌اند، اما شاید آن چنان که باید، جدی گرفته نشده‌اند، استفاده کرد. رهبر انقلاب نیز در دیدار اخیر خود بر منافات نداشتن انعطاف با رویکرد‌های انقلابی تاکید کردند که می‌تواند در زمینه دیپلماسی مصادیق فراوانی پیدا کند.
به گزارش اقتصاد ۲۴، مرتضی افقه، اقتصاددان و استاد دانشگاه، در همین باره به روشنی شرایط را ترسیم کرده و می‌گوید: «ما تنها دو راه پیش رو داریم؛ یا باید بجنگیم و طرف مقابل را عقب برانیم یا از طریق مذاکره مسائل را حل کنیم. راه سومی نمی‌شناسم.»
افقه تأکید می‌کند که وضعیت «نه جنگ، نه صلح» نه تنها گره از مشکلات باز نمی‌کند، بلکه مردم را به آستانه تحمل خود رسانده و بحران‌ها را عمیق‌تر کرده است.
به گفته این اقتصاددان، ریشه بیشتر مشکلات اقتصادی کشور داخلی است؛ ناکارآمدی‌های ساختاری، نگاه‌های ایدئولوژیک در مدیریت و قانون‌گذاری و انتصاب‌های غیرتخصصی حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد مشکلات را شکل می‌دهند. اما بدون رفع تحریم‌ها و کاهش تنش‌های منطقه‌ای، اصلاح این ساختار‌ها ممکن نیست. در واقع تحریم‌ها و جنگ، عوامل تشدیدکننده بحران‌اند، اما منشأ اصلی نیستند.
بیشتر بخوانید: وقتی ایران از روسیه در حال جنگ نیز بیشتر تخفیف نفتی داده است/ پنهان کاری جلیلی درباره فروش نفت و تخفیف نجومی/ چرا کاسبان تحریم از رفع تحریم‌ها خشمگین بودند؟
اما در این میان یکی از مهم‌ترین موارد مطرح شده در سخنان رهبر انقلاب را باید توجه ویژه به مساله نه فقط فروش نفت که موضوع بحرانی تولید و استخراج و پالایش نفت دانست. این مسئله یکی از اصلی‌ترین مواردی است که حالا زیر فشار تحریم‌ها قرار گرفته و ایران مدتهاست به دلیل عدم وجود سرمایه گذاری خارجی از توسعه در این صنعت به کل جا مانده و باز زیر فشار تحریم‌ها و دیپلماسی ناکارآمد دیگر توان فروش بدون تخفیف‌های هنگفت نفت خود را ندارد.
تصویر عددی از نفت ایران
برای درک بهتر آنچه اکنون در صنعت نفت ایران رخ می‌دهد باید به جدیدترین ارقام فروش و تولید و استخراج نفت ایران نگاهی انداخت.
به گزارش اقتصاد ۲۴ تولید خام ایران بر پایه آمار منابع اوپک، در ژوئن ۲۰۲۵ حدود ۳٫۲۴۱ میلیون بشکه در روز ثبت شده بوده و باز بر اساس همان گزارش‌ها صادرات نفت ایران تا اواسط ژوئن ۲۰۲۵، بر اساس بارگیری‌ها به اوج هفتگی حدود ۲٫۲ میلیون بشکه در روز رسیده و این در حالی است که میانگین این رقم در ماه ژوئیه سال جاری میلادی حدود ۱٫۵ میلیون بشکه در روز و نیمه اول ماه آگوست حوالی ۱٫۲ میلیون بوده است.
از سوی دیگر مقصد اصلی و تمرکز ریسک فروش نفت ایران نیز کشور چین بوده که عملاً مشتری غالب است و برآورد‌ها از «حدود ۹۰٪ صادرات نفت ایران به چین» حکایت دارد.
تخفیف قیمتی نیز بنا بر آمار موجود در سال ۲۰۲۵، تا حدود ۳٫۳ تا ۳٫۵ دلار کمتر از برنت معامله بوده و این نشان از فشار مالی بر فروشندگان و حاشیه سود پالایشگاه‌های خریدار دارد.
مساله زیرساخت و طرف عرضه در صنعت نفت ایران
در همین حال باید توجه داشت دیگر اکنون خود دولت‌ها و مسئولان جمهوری اسلامی نیز به هم قدیمی بودن فناوری و عقب‌ماندگی روش‌های تولید اذعان دارند و سن بالای میادین و نیاز به EOR/ تزریق گاز، محدودیت فنی جدی است و حتی کمبود گازِ تزریقی هم به‌عنوان گلوگاه مطرح شده است.
با این‌همه، پروژه‌های پالایشی و انتقال سوخت برای کاهش هزینه توزیع و ارتقای ظرفیت در جریان است، اما بدون سرمایه گذاری خارجی این روند عملا امکان ناپذیر می‌نماید.
«نه جنگ، نه صلح» در اقتصاد نفت چه می‌کند؟
در این میان ابعاد آنچه رهبر انقلاب با عنوان شرایط نا به سامان نه جنگ و نه صلح مطرح کردند در صنعت نفت کشور و موضوع اقتصاد نفت می‌تواند ویرانگر باشد؛ آن هم زمانی که حتی به راحتی نمی‌توان محموله‌های نفتی را بیمه کرد و به مهم‌ترین بخش‌های این آسیب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. افزایش ریسک حقوقی و بیمه‌ای: خبر اسنپ بک در همین شرایط نیز پریمیوم ریسک را بالا می‌برد؛ این بدان معناست که بیمه‌گران و کشتیرانی‌ها محتاط‌تر می‌شوند، هزینه لجستیک بالا می‌رود و در نتیجه تخفیف تحمیلی بر فروشنده بیشتر می‌شود.
۲. تمرکز مشتری و شکنندگی درآمدی: وقتی ۹۰ درصد فروش نفت ایران به یک بازار گره می‌خورد، (بازار چین به عنوان خریدار انحصاری) عجیب نخواهد بود که هر تکانه سیاسی و تغییر مقرراتی در چین مستقیماً نقدینگی ارزی ایران را تهدید می‌کند.
بیشتر بخوانید: پایداری‌ها و نیرو‌های سعید جلیلی؛ اتاق فکر خروج از NPT/ بررسی میزان اختیار قانونی مجلس برای خروج از ان‌پی‌تی
۳. بُرش‌های مقطعی در صادرات: هم چنین در دوره‌های تنش، صادرات نوسان تند می‌گیرد (نمونه اوج فروش ۲٫۲ بشکه در روز و افت به ۱٫۲ بشکه در روز) که برای بودجه‌ریزی و مدیریت ارز بی‌ثباتی می‌آورد.
۴. بازدارندگی سرمایه‌گذاری/تکنولوژی: سرمایه و فناوری EOR، حفاری‌های هوشمند و تجهیزات حساس تحریمی به کشور نمی‌آید؛ در نتیجه شیب افت طبیعی میادین جبران نمی‌شود و «سقف تولیدِ قابل اتکا» پایین می‌ماند.
پیشنهاد‌های عملی، با اولویت اقتصادی برای عبور از شرایط نه جنگ و نه صلح
در این میان، اما ایران نیز گزینه‌هایی را پیش رو دارد که شاید بتواند آنان را فعال کند:
۱) مدیریت صادرات و درآمد نفت در کوتاه‌مدت
تنوع مشتری واقعی: فعال‌سازی مسیر‌های آسیای جنوب‌شرقی (غیرِ چین) با قرارداد‌های کوچک و تحویل نزدیک خریدار. هدف‌گذاری سهم‌های کوچک، اما پایدار در هند غیردولتی و آفریقا.
کاهش تخفیف تحمیلی: با کاهش ریسک عملیاتی و استفاده از ناوگان خاکستری، می‌توان دیفرانسیل را از بازه ۳–۳٫۵ دلار به سمت حدود ۲–۲٫۵ دلار برگرداند.
استراتژی ذخیره‌سازی شناور: نزدیک‌کردن کشتی‌های ذخیره به سواحل خریدار باید به پروتکل استاندارد تبدیل شود.
بیشتر بخوانید: با مکانیسم ماشه راه‌حل شرقی جایگزین تحریم‌ها نیز محکوم به شکست است/ ماشه رو به عضویت ایران در بریکس و شانگهای
۲) تعمیرات اساسیِ در حوزه تولید
بسته اضطراری تعمیرات: اولویت‌گذاری ۱۰–۱۵ میدان با نرخ افت بالا برای تزریق گاز/آب و نصب پمپ‌های پیشرفته.
پالایشگاه و فرآورده: تکمیل پروژه‌های افزایش ظرفیت ۱۸۰ هزار بشکه در روز و صادرات فرآورده با ریسک تحریمی کمتر.
زنجیره انتقال و تلفات انرژی: توسعه خطوط فرآورده هزینه توزیع را پایین می‌آورد و ناترازی داخلی را کم می‌کند.
۳) دیپلماسیِ کاهش ریسک (اقتصادِ سیاست خارجی)
طراحی یک «بسته تنش‌زدایی مرحله‌ای» با خروجی اقتصادی قابل سنجش، اکنون لازم است و باید توجه داشت که قرارداد‌های «کالا در برابر نفت» شفاف و محدود کننده هستند.
در نهایت، وضعیت فعلی، اما بیش از هر چیز نیازمند شفافیت و صداقت در ارزیابی است؛ اگر قرار است کشتی اقتصاد ایران از این گردنه خطرناک عبور کند، باید یا تنش‌ها را به طور جدی کاهش داد و راه مذاکرات را به عنوان راه حل اصلی پذیرفت، یا آماده رویارویی مستقیم بود. راه وسط و مبهم، نه تنها کمکی نخواهد کرد بلکه مشکلات را تشدید می‌کند و زندگی مردم را بیش از پیش دشوار خواهد ساخت.
به نظر می‌رسد اکنون ایران بیش از همیشه برای رسیدن به نقطه تعادل در اقتصاد خود و عبور از مرحله حضور در شرایط نه جنگ و نه صلح به دیپلماسی قدرتمند و مذاکره جدی با جهان نیاز دارد. اکنون زمان انتخاب است؛ آیا دولت می‌خواهد همچون دولت پیش از خود فرصت سوزی کند، یا با توجه به سخنان رهبر انقلاب در مسیر تنش زدایی با جهان و برطرف کردن تحریم‌ها و عبور از گردنه نه جنگ و نه صلح پیش برود؛ مطالبه ثبات و صلح پایدار و اقتصاد شکوفا نیز اکنون مطالبه همه جامعه است!
source