نظام گزیر در بانکداری چیست؟ / راه نجات بانک‌های بحران‌زده

اقتصاد۲۴- بانک‌ها ستون فقرات اقتصاد هر کشور هستند و نقش واسطه‌ای حیاتی در جریان پول، سرمایه و ارائه خدمات مالی به شهروندان و کسب‌وکار‌ها دارند. هر گونه اختلال در عملکرد یک بانک می‌تواند اثرات گسترده‌ای بر اقتصاد، بازار‌های مالی و اعتماد عمومی داشته باشد. برای مدیریت این بحران‌ها، نظام گزیر بانکداری ایجاد شده است که به مقامات اجازه می‌دهد بانک‌های در حال بحران را به صورت منظم و کارآمد اداره کنند، بدون اینکه منابع عمومی یا مالیات‌دهندگان تحت فشار قرار گیرند.

گزیر بانک چیست؟

گزیر بانک فرآیند بازسازی و مدیریت بانک در حال بحران است که توسط مقامات مسئول انجام می‌شود. هدف اصلی آن، حفظ منافع عمومی، تداوم عملکرد‌های حیاتی بانک، ثبات مالی و کاهش هزینه‌ها برای مالیات‌دهندگان است. در این نظام، به جای اتکا به حمایت مالی عمومی، ابزار‌هایی وجود دارد که بانک‌های مشکل‌دار را به شکلی سازمان‌یافته هدایت کرده و از اثرات دومینویی بحران جلوگیری می‌کنند.

در گذشته، به دلیل نبود نظام‌های گزیر مؤثر، مقامات مجبور بودند از پول مالیات‌دهندگان برای بازگرداندن اعتماد و جلوگیری از گسترش بحران استفاده کنند.

برای اکثر بانک‌ها، این موضوع می‌تواند از طریق فرآیند‌های ورشکستگی معمول انجام شود، اما برخی بانک‌ها از نظر اهمیت سیستماتیک و پیوستگی با دیگر نهاد‌ها آن‌قدر حیاتی هستند که امکان انحلال آنها از طریق روش عادی وجود ندارد. در این شرایط، نظام گزیر به کار می‌آید تا به جای اتکا به کمک مالی عمومی، ضرر‌ها به سهامداران و طلبکاران بانک منتقل شود، نه مالیات‌دهندگان.

چه زمانی یک بانک گزیر می‌شود؟

گزیر بانک زمانی رخ می‌دهد که مقامات تشخیص دهند یک بانک در حال ورشکستگی نمی‌تواند از طریق فرآیند ورشکستگی عادی عبور کند، بدون آنکه به منافع عمومی آسیب زده و ثبات مالی را به خطر اندازد.

برای مدیریت ورشکستگی بانک به صورت منظم، مقامات از ابزار‌های زیر استفاده می‌کنند تا تداوم عملکرد‌های حیاتی بانک را تضمین کنند؛ ثبات مالی را حفظ کنند و قابلیت ادامه فعالیت بخش یا کل بانک را بازگردانند

بیشتر بخوانید: نسبت کفایت سرمایه بانک ها چیست؟

در همین حال، هر بخشی از بانک که قابل بازگردانی نباشد، تحت فرآیند ورشکستگی عادی قرار می‌گیرد.

پس از بحران مالی اخیر، اتحادیه اروپا مجموعه‌ای از اقدامات را برای هماهنگی و بهبود ابزار‌های مقابله با بحران‌های بانکی در کشور‌های عضو تصویب کرده است.

ورشکستگی یا احتمال ورشکستگی

گزیر زمانی اتفاق می‌افتد که مقامات تشخیص دهند بانک در حال ورشکستگی یا احتمالاً ورشکستگی است و هیچ اقدام نظارتی یا خصوصی نمی‌تواند بانک را در مدت کوتاهی به حالت قابل ادامه بازگرداند. برای مثال، اقدامات موجود در برنامه بازیابی که همه بانک‌ها موظف به تهیه آن هستند، اگر نتواند طی زمان کوتاهی بانک را احیا کند، و فرآیند ورشکستگی معمول باعث بی‌ثباتی مالی و تأثیر منفی بر منافع عمومی شود، گزیر اعمال می‌شود.

اگر تصمیم به گزیر بانکی با مشکلات جدی گرفته شود، این فرآیند به صورت کارآمد و با حداقل هزینه برای مالیات‌دهندگان و اقتصاد واقعی مدیریت خواهد شد. البته اتحادیه اروپا تهمیدات ویژه‌ای برای آن اندیشیده است.

در شرایط ویژه، می‌توان از صندوق گزیر واحد (SRF) استفاده کرد؛ صندوقی که تنها در چارچوب اتحادیه بانکی اروپا فعالیت دارد و منابع مالی آن توسط خود بخش بانکی تأمین می‌شود. این صندوق زیر نظر مرکز گزیر واحد (SRB) اداره می‌شود و هدف آن دستیابی به منابعی معادل حداقل ۱ درصد از کل سپرده‌های تحت پوشش بانک‌های عضو اتحادیه بانکی است.

اهداف نظام گزیر

هنگام اعمال ابزار‌های گزیر و استفاده از اختیارات آن، مقامات مسئول باید اهداف زیر را مدنظر قرار دهند و ابزار‌های مناسب برای رسیدن به این اهداف را انتخاب کنند:

• اطمینان از تداوم عملکرد‌های حیاتی بانک
• جلوگیری از اثرات منفی گسترده بر ثبات مالی، به ویژه جلوگیری از گسترش بحران به زیرساخت‌ها و حفظ انضباط بازار
• حفاظت از اموال عمومی و کاهش نیاز به حمایت مالی فوق‌العاده از دولت
• حفاظت از سپرده‌گذاران تحت پوشش و سرمایه‌گذاران تحت حمایت نهاد‌های جبران خسارت
• حفاظت از دارایی‌ها و وجوه مشتریان

در عین حال، مقامات تلاش می‌کنند تا هزینه گزیر به حداقل برسد و ارزش بانک حفظ شود.

ابزار‌ها و مراحل اجرایی گزیر در اتحادیه اروپا

نظام گزیر بر پایه مجموعه‌ای از ابزار‌ها و چارچوب‌های قانونی مشخص بنا شده است که در اتحادیه اروپا تحت مقررات دستورالعمل بازیابی و گزیر بانک‌ها (BRRD) و مقررات سازوکار گزیر واحد (SRMR) تعریف می‌شوند. این چارچوب‌ها به مقامات ناظر اجازه می‌دهد تا بدون ایجاد اختلال گسترده در نظام مالی، روند ورشکستگی یا بازسازی بانک‌ها را مدیریت کنند.

در این نظام، نخست خسارات ناشی از بحران بر عهده سهامداران و طلبکاران بانک گذاشته می‌شود تا از اتکای مستقیم به منابع مالی عمومی جلوگیری شود. در مرحله بعد، در شرایط فوق‌العاده، صندوق گزیر واحد (SRF) که از محل مشارکت بانک‌ها تأمین مالی می‌شود، برای کنترل بحران و کاهش تبعات اقتصادی آن به‌کار گرفته می‌شود.

از سوی دیگر، تضمین تداوم دسترسی بانک به زیرساخت‌های حیاتی بازار مالی (FMIs) یکی از عناصر کلیدی نظام گزیر است. این موضوع اطمینان می‌دهد که حتی در زمان اجرای گزیر، بانک بتواند به سامانه‌های پرداخت و تسویه مالی دسترسی داشته باشد و فعالیت‌های ضروری خود را بدون وقفه ادامه دهد.