انسان‌ها پیش از اختراع صابون، چگونه حمام می‌کردند؟

همه ما از اهمیت پاکیزگی و تمیزی آگاهیم. اما آیا تا به حال فکر کرده‌اید که قبل از اختراع صابون انسان‌ها چگونه به نظافت شخصی می‌پرداختند؟

حسی که پس از زدودن آلودگی، عرق و کثیفی روزمره از بدن به ما دست می‌دهد، حس بی‌نظیری است. استفاده از صابون و کف برای حفظ پاکیزگی بسیار مؤثر است؛ اما پیش از اختراع صابون های امروزی، انسان‌ها چگونه به نظافت شخصی می‌پرداختند؟ علم باستان شناسی به این سوال، پاسخ خواهد داد.

فرمول صابون بسیار ساده است و تاریخچه‌ای طولانی دارد، اما با این حال قرن‌ها آب اصلی‌ترین ماده نظافت شخصی بود. به‌عنوان مثال، در تمدن دره سند – که در بخش‌هایی از پاکستان، هند و افغانستان از 2600 تا 1900 پیش از میلاد رونق داشت – حمام بزرگ Mohenjo-daro یکی از قدیمی‌ترین حمام‌های عمومی بخار محسوب می‌شود. اما آب به تنهایی برای نظافت کافی نبود.

Judith Ridner مورخ دانشگاه ایالتی میسیسیپی که در زمینه فرهنگ مادی پژوهش می‌کند، در مصاحبه با لایو ساینس اظهار داشت که پیش از رواج و اختراع صابون در بهداشت شخصی، بسیاری از افراد بوی بسیار نامطبوعی داشتند.

جایگزین صابون در تمدن‌های باستانی

آیا تا به حال فکر کرده‌اید که صابون‌ها چطور کثیفی‌ها را از دست‌هایمان پاک می‌کنند؟ صابون‌ها در واقع از ترکیب یک چربی و یک ماده قلیایی ساخته می‌شوند. مولکول‌های صابون شکل جالبی دارند؛ یک سرشان عاشق آب و سر دیگرشان عاشق چربی است. وقتی صابون را روی دست‌هایمان می‌مالیم، سرهای چرب مولکول‌های صابون به کثیفی‌ها می‌چسبند و سرهای آب دوست آن‌ها را با خود می‌برند و وقتی دست‌هایمان را آب می‌کشیم، کثیفی‌ها هم با آب همراه می‌شوند.

در تمدن‌های باستانی، صابون‌ها با فرمولی ساده اما کارآمد تهیه می‌شدند. گیاهان، چربی‌های حیوانی، روغن‌ها و مواد لایه برداری مانند شن و خاکستر چوب، از جمله مواد اصلی این پاک‌کننده‌های اولیه بودند که نقش مهمی در بهداشت و نظافت آن دوران ایفا می‌کردند.

تاریخچه صابون؛ از گذشته تا امروز

ردیابی انواع صابون‌های باستانی برای مورخان بسیار دشوار است. دلیل اصلی این دشواری، تجزیه شدن صابون در طول زمان است. به گفته Seth Rasmussen، مورخ شیمی در دانشگاه ایالتی داکوتا شمالی، با وجود استفاده از روش‌های تاریخ‌گذاری شیمیایی و باستان‌شناسی، برای مطالعه صابون‌های قدیمی، نیازمند نمونه‌هایی هستیم که از زمان تولید تاکنون سالم باقی مانده باشند.

قدیمی‌ترین نوشته‌ها در مورد مواد شبیه به صابون به حدود 2500 سال قبل از میلاد در بین‌النهرین می‌رسد. لوح‌های گلی نشان می‌دهند که سومریان از آب و کربنات سدیم، یک نمک پودری مانند خاکستر گیاه، برای تمیز کردن بدن خود و از آبجو و آب گرم برای تمیز کردن زخم‌ها استفاده می‌کردند.

چند صد سال بعد، امپراتوری اکدی در منطقه بین‌النهرین از مخلوطی از گیاهان، مانند خرما، کاج و یک گیاه بوته‌ای به نام طامریسک، استفاده می‌کردند. این مخلوط با ترکیبات اصلی صابون‌های مدرن سازگار است: یک قلیایی مانند طامریسک، یک روغن مانند خرما، و یک ساینده مانند کاج. Konkol و Rasmussen در مقاله خود درباره صابون در دوران باستان این موضوع را توضیح داده‌اند. در واقع، به گفته‌ ریدنر، تفاوت زیادی بین صابون‌های مدرن و باستانی وجود ندارد.

با توجه به اینکه علم مدرن در دوران باستان وجود نداشت، چگونه ممکن است مردم به فکر اختراع صابون بیفتند؟ کنکول معتقد است که احتمالا مردم به طور اتفاقی صابون را کشف کردند. برای مثال، تمیز کردن یک ظرف چرب با خاکستر گیاه در حرارت بالا می‌تواند صابون تولید کند، همانطور که جوشاندن چربی حیوانات با خاکستر چوب نیز این کار را انجام می‌دهد.

مورخان این روش‌ها را تا بابل و مصر باستان ردیابی کرده‌اند. ناترون (نوعی نمک)، خاک رس و سنگ صابون مبتنی بر تالک، مواد دیگری هستند که در بقایای مصری یافت شده‌اند و ممکن است بخشی از روال حمام آن‌ها بوده باشند. همچنین، راسموسن اشاره می‌کند که این مواد ممکن است به عنوان نتیجه شیمیایی تجزیه اجساد نیز تولید شده باشند.

یک رویکرد متفاوت

یونانی‌ها و رومی‌های باستان روش جالبی برای حمام کردن داشتند. آن‌ها بعد از اینکه با آب شستشو می‌شدند، تمام بدنشان را به روغن زیتون معطر آغشته می‌کردند. سپس با ابزاری خاص به نام استریژیل، این روغن و آلودگی‌ها را از روی بدن می‌تراشیدند. اما دانشمندان معتقدند این کار بیشتر برای خوشبو شدن بدن بوده تا تمیز کردن کامل آن. آن‌ها می‌گویند این روغن‌ها معمولا از گیاهان معطر تهیه می‌شدند و بیشتر به عنوان عطر استفاده می‌شدند. راسموسن بر این باور است که کاربرد اصلی این روش در صنایع نساجی بوده و کمتر جنبه بهداشتی داشته است.

مورخان دقیقا نمی‌دانند که صابون چه زمانی اختراع شد و استفاده از آن در حمام‌ها چه زمانی رایج شد، اما در جهان غرب، این اتفاق احتمالا در اوایل تا اواسط قرن نوزدهم رخ داده است. ریدنر معتقد است که استفاده از صابون در حمام‌ها به تدریج رایج شد. این اتفاق به دلایل مختلفی افتاد.

یکی از مهم‌ترین دلایل، ارزان شدن چربی‌ها بود که ماده اصلی برای ساخت صابون است. با آمدن کارخانه‌ها، تولید صابون هم صنعتی شد و به خانه‌ها راه پیدا کرد. از طرفی، در آن زمان، توجه زیادی به بهداشت عمومی شده بود و مردم می‌خواستند شهرها را تمیز کنند. جنگ‌ها هم باعث شدند که ضدعفونی کردن اهمیت بیشتری پیدا کند. همه این اتفاق‌ها دست به دست هم دادند تا صابون به یک محصول پرطرفدار تبدیل شود و شرکت‌های بزرگ هم از این فرصت استفاده کردند.

در گجت نیوز بخوانید: